Йæ зонадон æмæ политикон архайдæй йæ фæд нæ бæстæйы историографийы, æхсæнадон царды ирдæй кæмæн зыны, уый у историон наукæты дохтыр, профессор, Цæгат Ирыстоны Абайты Васойы номыл гуманитарон æмæ социалон иртасæнты институты хайады сæргълæууæг, УФ-йы наукæйы сгуыхт архайæг ЦЫБЫРТЫ Людвиг.
Куыд дæсны этнограф, афтæ йæ зонадон куыстытæн ис стыр ахадындзинад. Йæ чингуытæ: «Зæххы куысты адæмон къæлиндар», «Ирон адæмон бæрæгбæттæ», «Ирон хæдзары арæзт», «Ирæтты традицион æмæ удварны культурæ», «Цæгат Кавказы периодикон мыхуыр Ирыстон æмæ ирæтты тыххæй», «Колыты Аксо», «Ирон этнографион энциклопеди» (æмавтортимæ), «Фембæлдтытæ Абайты Васоимæ», «Нæмттæ»…
Цыбыры-фырт канд курдиатджын ахуыргонд нæу, фæлæ ма йæхи равдыста арæхстджын политикæй дæр. 1996 — 2001 азты уыд Хуссар Ирыстоны Президент. Уыдон уыдысты республикæйы, йæ адæмы царды æппæты уæззаудæр азтæ. Бахъуыд æй, Гуырдзыстоны агрессийы фæстæ адæмы социалон цард фæхуыздæр, æмæ республикæйы паддзахадон статус æмæ хæдбардзинад фидар кæнын. Цæмæй йæ хæдбарад иннæ паддзахæдтæ банымайой, уымæн хъуыд гæнæнтæ æмæ фæндæгтæ агурын. Людвиг æрбамбырд кодта йæ алыварс дæсны æмхъуыдыгæнджыты, советон цардарæзты рæстæг Хуссар Ирыстоны алы бæрнон бынæттæ чи ахста, æмæ уый фæстæ дæр куыстхъом чи уыд, ахæм адæмы. Æмæ алы æмвæзадыл дæр райдыдтой республикæйы адæмы царды фарстытæ лыг кæнын. Уыцы æппæт хъуыддæгты Людвиг равдыста йæ дардмæ уынаг зонд, стратегион æмæ тактикон нысантыл, арф æмæ лæмбынæг хъуыды кæнын чи зоны, ахæм дæсны политик кæй у, уый.
Дæс азæй фылдæр Людвиг фæлæууыд республикæйы сæргъы. Уыцы рæстæгмæ йын, алы æмвæзадыл дæр бантыст Хуссар Ирыстоны паддзахаддзинад фидар кæнын. Ууыл дзурæг у, æрæджы йын рауагъдад «Абетæ»-йы цы чиныг рацыд, «Южная Осетия. Становление государства», уый. Бацыдысты йæм 1990 — 2000 азты райдайæны Хуссар Ирыстоны паддзахадон арæзты æрмæджытæ. Сæ автор у Цыбырты Людвиг. Чиныджы разныхасы куыд фыссы, афтæмæй документты æмæ публицистикон æрмæджыты æмбырдгонд арæзт у æртæ томæй. Нырма уал дзы рухс федта фыццаг том. Райдайы Хуссар Ирыстоны ныры Президент Бибылты Анатолийы разныхасæй. Уый фыссы: «Людвиг, 1993 азы йæ фыццаг бæрнон паддзахадон бынат — Хуссар Ирыстоны Сæйраг Советы сæргъы куы æрлæууыд, уæд уыд тынг уæззау экономикон къуырцдзæвæн. Фæлæ Людвиг равдыста йæ граждайнаг лæгдзинад, республикæйы цæрджытимæ ссардта иумæйаг æвзаг, райста йæхимæ сæ хъысмæты ахсджиагдæр фарстытæ лыг кæныны хъуыддаг, æмæ ма йæм организаторы арæхстдзинад кæй уыд, уый фæрцы æнстыстджынæй æххæст кодта йæ размæ æвæрд хæстæ. Цы æртæтомон æмбырдгонд бацæттæ кодта, уый та æвдисы Хуссар Ирыстоны историон æмæ паддзахадон рæзты фæндаг».
Чиныджы фыццаг том дихгонд у цалдæр хайыл. Фыццаджы лæвæрд цæуынц 1988 — 92 азты Хуссар Ирыстоны паддзахадон арæзты æрмæджытæ: Людвиджы докладтæ Сæйраг Советы сесситы, æвзарджытимæ фембæлдтыты, телеуынынады раныхæсты тексттæ, Людвиг уыцы рæстæгмæ цы бæрнон бынæтты уыд, цы паддзахадон документтæ бафыста, уыдоны къопитæ, Уæрæсейы æмæ дунейы стырдæр политикон архайджытимæ фембæлдтытыл дзурæг æрмæджытæ. Уыдон æвдисынц рацарæзты дуджы, канд Хуссар Ирыстоны æхсæнадон-политикон уавæр нæ, фæлæ ма царды ивддзинæдтæм Людвигæн йæхимæ цы цæстæнгас ис, уый дæр.
Чиныджы дыккаг сæргонды æрмæджытæй та зыны, гуырдзиаг экстремистты фыдракæндты рæстæг æфсымæрон республикæйы адæмы цардыл, нæ бæстæйы æмæ дунейы сабырдзинадтауæг тыхтæ куыд архайдтой, сæ къухы цы саразын бафтыд, уый. Æфсымæрон республикæйæн ацы хъуыддаджы Цæгат Ирыстон куыд æххуыс кодта, республикæйы уæды рæстæджы разамонджытæ йын йæ политикон æмæ социалон уавæр банывыл кæныны тыххæй сæхи, æмæ нæ бæстæйы разамынды фæрцы цы мадзæлттæ арæзтой, уыцы æрмæджытæ уацтæ, докладтæ,стæй Хуссар Ирыстоны паддзахадон бæрæгбæттæм фыст æрмæджытæ.
Автор нын нæ размæ цы æрмæджытæ рахаста, уыдоны бындурыл кусын сæ бон у историктæн, социологтæн, политиктæн. Сæйрагдæр та, ацы æмбырдгонды фæрцы, Хуссар Ирыстоны алы фæлтæр дæр ахуыр кæндзæн йæ царды истори. Уый фæрцы та йын æнцондæр уыдзæн размæ цæуын.
Ног чиныг «Южная Осетия. Становления государства»-йы æппæт æрмæджытæ дæр ист сты авторæн йæхи архивæй. Уыдонæй уæлдай ма дзы ис Хуссар Ирыстоны политикон æмæ æхсæнадон цардæвдисæг къамтæ.
ГАСАНТЫ Валери
