«Мах уарзӕм уырыссӕгты…»

0
277

Газет «Аргументтӕ ӕмӕ факттӕ»-йы афӕлгӕсӕг бахъавыд равзарын, уӕддӕр нӕ турист афтӕ зӕрдиагӕй Гуырдзыстонмӕ цӕмӕн цӕуы, уыцы-иу рӕстӕг ӕппындӕр Цӕгат Кавказы тыххӕй ницы зонгӕйӕ.

Цӕгат Кавказ…

Уӕрӕсейы граждӕнтӕ сӕ фӕллад уадзынц, мах знӕгтӕ ӕмӕ агрессортӕй чи нымайы, уыцы республикӕты. Уӕрӕсейаг Кавказы уавӕр ницӕмӕй у ӕвзӕрдӕр, бирӕ рӕтты та ноджы хуыздӕр. Ӕрмӕстдӕр дзы лӕггӕдты хӕрзхъӕддзинадыл хъӕуы иу чысыл схӕцын, фӕлӕ нын уый ӕппындӕр нӕ уайы.

Физонджытӕ амӕй-ай хуыздӕр фысы дзидзайӕ, адджын минералон дон, хӕдзары конд сӕн, йӕ ӕхсыр нырма йӕ хъуыры кӕмӕн ис, ахӕм фысы цыхт. Зынаргъ дур ӕнгӕс хӕхтӕ (сӕ иутыл нырма митын ӕмбӕрзӕнтӕ), астӕуккаг ӕнустӕй рацӕуӕг мӕсгуытӕ — рагон хъӕуты ‘хсӕнты, нудӕсӕм ӕнусы белгиаг ӕмӕ францӕгты арӕзт хӕххон поселокты хӕлддзӕгтӕ… «О, уый Гуырдзы у»,— зӕгъдзыстут сымах. Нӕ, уый раст нӕу, Уый у Цӕгат Ирыстон, Уӕрӕсейы хуссары чысыл республикӕ, Гуырдзыстонмӕ ‘ввахс ӕмарӕны уӕвӕг.

Зындгонд куыд у, афтӕмӕй 2018 азы, Гуырдзыстонмӕ ӕрбацыд  иу милуан ӕмӕ фондзсӕдӕ уӕрӕсейаг гражданины. Цӕгат Ирыстонмӕ та — ӕрмӕстдӕр цалдӕр мин туристы. Афтӕмӕй гуырдзиаг политиктӕ ӕз фӕраздӕруонӕй архайынц уырыссӕгтӕй тӕрсын кӕнынӕй ӕмӕ комкоммӕ нӕ бӕстӕйы фыдгой кӕнынӕй, сӕ паддзахады зындзинӕдты йӕ азымджын кӕнынӕй.

«Нӕ бон нӕхи равдисын нӕу»

Дзӕуджыхъӕуы фӕсивӕдон хъӕлдзӕг ӕмӕ дзырдарӕхстты  театры директор Плиты Сослан мын афтӕ радзырдта: «Мыст хъулон уырыйӕн афтӕ бакодта: «Хъусыс, ай цавӕр хабар у? Ды цӕрыс фадатджын аквариумы, хӕринаг дын ӕрбахӕссынц, дон дын ивынц, мӕнӕн та къӕппӕджытӕ ӕвӕрынц, маргӕй мӕм хъавынц». «Хъусыс, дӕхи стауын нӕ зоныс»,— дзуапп ын радта хъулон уыры.

«Уӕрӕсейаг хуымӕтӕг гражданины ӕмбарынадтӕ нӕ республикӕйы тыххӕй бабӕттӕн ис иу-аст ӕмӕ ссӕдз азыккон хабӕрттимӕ, — ахӕм уыд йӕ ныхасы хъӕд Цӕгат Ирыстоны Сӕргълӕууӕджы мидполитикӕйы управленийы разамонӕг Милдзыхты Сергейӕн. — Зӕгъӕм, ам ӕмхуызонӕй сты пысылмӕттӕ, зачъетимӕ, сӕ автоматтимӕ хӕхты зилынц. Ды ардӕм куы цыдтӕ, уӕд дӕ, ӕвӕццӕгӕн, фарстой, цӕмӕн цӕуыс Дзӕуджыхъӕумӕ? Уым тынг тӕссаг у! Федтай? Уӕдӕ куыд! Нӕ республикӕйы цӕрджытӕн сӕ 88 проценты сты чырыстӕттӕ, фӕлӕ уый чи зоны. Ирыстоны бирӕ азты дӕргъы у сабыр, хатдзӕгтӕ та нӕ кӕнынц рагон цаутӕм гӕсгӕ. Цы нӕм ис, уый нӕ бон равдисын нӕу, уый у ӕцӕг хабар. Уымӕ гӕсгӕ, Уӕрӕсейы иннӕ регионты цӕрджыты раз стӕм уӕззау, карз уавӕрты.»

Мӕскуыйаг ӕргътимӕ абаргӕйӕ, Цӕгат Ирыстоны ӕргътӕ сты 2-2,5 къаддӕр. Гуырдзыстонмӕ цӕугӕйӕ дӕ ӕхца ивын хъӕуы, ам та фидыс сомтӕй, кӕцыдӕр бынӕтты та банкты картӕтӕй дӕр. Дзӕуджыхъӕуы ис, кӕрӕдзиимӕ фӕлхасгӕнӕджы сӕрыл ерысы чи бацыд, ахӕм бирӕ ресторантӕ. Уыдон архайынц хуыздӕр ӕмӕ хӕрзаддӕр хӕринӕгтӕ сцӕттӕ кӕныныл. Ирӕттӕн сӕ хӕринаг у, дины ӕмбӕрц ӕцӕг ӕмбарынад. Хатыр уӕ курын, фӕлӕ йӕ хъуамӕ зӕгъон: кӕцыфӕнды турист дӕр, абон уа ӕви райсом, уӕддӕр бынӕттон цӕрджыты фехалы.

Ӕрцӕуӕггаг уазӕгмӕ (уыдӕттӕ уынӕм Сочи ӕмӕ Хъырымы) ахастдзинад свӕййы ӕхцайӕ барӕгау. Уый федтон Тбилисы, горӕты астӕу хӕринаджы хӕрзхъӕддзинад фӕныллӕгдӕр: кафемӕ ӕрбацыдысты ирайнӕгтӕ кӕнӕ япойнӕгтӕ, уыдон гуырдзиаг хӕрӕндоны авналӕнтӕ нӕ зонынц. Ис сын хачапури скӕнӕн, ӕмбаргӕ дӕр ӕй нӕ бакӕндзысты, куыд ӕмӕ цы у, уый. Цӕгат Ирыстоны та ӕрбацӕуӕг уазджытӕм ис бынтон ӕндӕр, цавӕрдӕр лӕмбынӕг, хъарм ахаст. Хынджылӕг нӕ кӕнын, хӕххон хъӕуты-иу куыддӕр искӕй дуар бахостон, дойны мын у, зӕгъгӕ, уӕд-иу мӕм уайтагъд фӕдзырдтой, мӕнӕ ма ам стъолы уӕлхъус ӕрбад ӕмӕ нӕм цы ис, уымӕй дӕхи хорз фен.

Дзӕуджыхъӕуы цӕрджыты-иу куы бафарстон, уыцы уынгмӕ та куыд рахизгӕ у, зӕгъгӕ, уӕд-иу ныууагътой сӕ хъуыддӕгтӕ ӕмӕ-иу мӕ уыцы уынгмӕ бахуыдтой. Иунӕг адӕймаджы дӕр дзы нӕ федтон «Калашниковы» автоматимӕ кӕнӕ блокпостимӕ. Ам хӕстон цаутӕ нӕ цӕуы 1992 азы фӕззӕгӕй, ирон-мӕхъӕлон цауты фӕстӕ.

«Фырхӕрды» ӕууӕлтӕ

— Кӕмдӕр дӕм хардзау ӕркӕсдзӕн,  уӕрӕсейаг граждӕнтӕ Дзӕуджыхъӕуыл хӕххон лыжӕтыл бырӕн гуырдзиаг курорт Гудауримӕ куыд цӕуынц, уымӕ кӕсгӕйӕ, — зӕгъы РЦИ-Аланийы Сӕргълӕууӕг Битарты Вячеслав. — Искуы-иу хатт бонмӕ мингай адӕймӕгтӕ ахизынц контролон-уадзӕн пунктыл, фӕлӕ дзы афтӕ ничи бафӕрсдзӕн, гъа-ма, ам та цавӕр бынӕттӕ ис, зӕгъгӕ. Райсӕм ма, Цъӕй, дзӕбӕх ифтонггонд у, австриаг къанатты фӕндаг дзы ис… Дыууӕ азы фӕстӕ хъуамӕ байгом уа нырыккон хӕххон лыжӕтыл бырӕн курорт «Мамысон» — алкӕмӕн дӕр дзы уыдзӕн ӕргътӕ ӕвзарыны фадат. Дуне банкъарын — уымӕй ма ахсджиагдӕр цы уа, фӕлӕ ныртӕккӕ арӕнтӕ  куыд ӕхгӕд сты, уый нымайгӕйӕ нӕ хъуамӕ рох ма уа, Кавказы дӕр рӕстӕг рӕсугъдӕй арвитӕн кӕй ис, уый.

Уыцы-иу рӕстӕг Битарты Вячеслав разы у, Цӕгат Ирыстон хъуамӕ фӕпарахатдӕр кӕна фысымуӕттӕ ӕмӕ сӕ лӕггӕдты хӕрзхъӕддзинад. Ӕз дӕр афтӕ ӕнцонӕй не ссардтон фысымуаты хуызӕнӕн бынат — ӕгӕр гыццыл сты. Рестораны дӕр, кӕд хӕрзад хӕринаг радӕттынц, уӕддӕр официантмӕ банхъӕлмӕ кӕсын хуымӕтӕг хъуыддаг нӕу. Уый уал раздӕр йе ‘мкусӕгимӕ футболы хабӕрттӕ фӕдзурдзӕн, уый фӕстӕ та дӕ цурмӕ бацӕудзӕн.

Битарты Вячеславы ныхӕстӕм гӕсгӕ нӕм куыддӕр туристтӕ цӕуын райдайой, афтӕ алцыдӕр фӕивдзӕн. «Уайтагъд байгом уыдзысты ног фысымуӕттӕ, фатертӕ, турагентадтӕ дӕр фӕзындзӕн, адӕмӕн лӕггад кӕнын дӕр базондзысты. Бауырнӕд уӕ, нӕ адӕм ахӕм хъуыддӕгтӕм сӕрӕн сты», — зӕгъы республикӕйы Сӕргълӕууӕг.

Мӕн  уырнынц йӕ ныхӕстӕ. Гуырдзыстоны ма 1990 азты адӕмӕн лӕггӕдтӕ уыдысты тынг ныллӕг: фысымуӕтты агъуыстытӕ не ‘фснайдтой, официанттӕ кафеты фынӕй кодтой, уырыссаг ӕвзаг нӕ зыдтой. Куыддӕр уырыссаг уазджытӕ Гуырдзыстонмӕ ныххӕррӕтт кодтой, афтӕ уайтагъд сӕ ахаст фӕивта. Фадатджын уӕттӕ дзы фӕзынд, ӕвзаг базыдтой, сӕ куыстмӕ рӕвдз февнӕлдтой. Ӕппӕты разӕй кӕй бацамыдтон, уыцы «фырхӕрды» ӕууӕлтӕ дзы бӕрӕг дарынц, ӕндӕр цы…

Мустангтимӕ ӕфцӕг

Национ парк «Алани»-йы (Дыгургомы) чысыл фысымуаты хицау, Мӕздӕгӕй рацӕуӕг, Сергей Селезнев мӕ хӕхты ралас-балас кӕны. Ахӕм рӕсугъддзинӕдтӕ ӕз никуы федтон. Фӕндӕгтӕ бынтон хорз не сты, сӕ иутӕ — пырхытӕ, фӕлӕ дзы ахӕм нывтӕ раргом вӕййы ӕмӕ стыр диссаг. Уырнгӕ дӕр мӕ нӕ кӕны, раст цыма Уӕрӕсейы нӕ дӕн, фӕлӕ Италийы, Швейцарийы кӕнӕ Баварийы. «Ам, хӕхты, уыдис цалдӕр паддзахады»,— дзуры мын Сергей, астӕуккаг ӕнусты мӕсгуытӕм амонгӕйӕ. «Астӕуккаг ӕнусты адӕм арӕзтой мӕсгуытӕ, цӕмӕй уайтагъд иннӕтӕн фехъусын кӕной знӕгты ӕрбабырсты тыххӕй. Ӕхсызгон мын у, адӕм карантины фӕстӕ ногӕй ардӕм кӕй цӕуынц, уый. Мах сын бӕхтыл, нӕ машинӕйыл — «брунгильде»-йыл цӕуыны фӕтк амонӕм. Афтӕ куы рауайа, уӕд нӕ бахъӕудзӕн уӕлӕмхасӕн фысымуат аразын. Ардӕм кӕй рацыдтӕн, уый мын тынг ӕхсызгон у. Йӕ уӕлдӕф цы тынг диссаг у, йӕ дӕттӕ, ӕрдзы рӕсугъддзинӕдтӕ. Аргъауы хуызӕн», — загъта Сергей.

Нӕ ныхас нын фӕкъуылымпы кодтой, афтӕмӕй нӕ цурты фӕфале сты бӕхтӕ — ам ӕцӕг хъӕддӕгтӕ сты, ӕцӕг мустангтӕ. Цӕрынц сӕхи ‘гъдауӕй. Раст цыма Уӕрӕсейы хуссары нӕ уыдтӕн, фӕлӕ ӕндӕр дунейы фестадтӕн, афтӕ.

«Иннӕ диссаг та уый у, ӕмӕ Кавказы сылгоймаг-туристкӕтӕм се ‘ргом тынг здахынц»— фырдиссагӕй Плиты Сосланӕн йӕ бон дзурын дӕр нӕу. «Нӕй нӕм ахӕмӕй ницы, зӕгъдзысты цалдӕр зӕрдӕлхӕнӕн ныхасы, бахуддзысты сӕм. Раст цыма Гуырдзыстоны уыдӕттӕн бынат нӕй, уыйау. Гуырдзыстонмӕ ацӕуынӕй ничи тӕрсы, фӕлӕ Цӕгат Ирыстонмӕ, Уӕрӕсейы иу хаймӕ та цӕмӕдӕр гӕсгӕ тӕрсгӕ-ризгӕйӕ», — бафиппайдта Сослан.

Дзӕуджыхъӕуы бӕстастӕу, сӕрдыгон кафейы тыргъы нӕ разы цы ӕрыгон чызджытӕ-туристкӕтӕ бадт, уыдон тынг цымыдисӕй ныхас кодтой сӕ балцы тыххӕй: «Хъус-ма, уый ӕнхъӕл нӕ уыдтӕн. Раст цыма фӕсарӕнты стӕм, афтӕ. Ӕрмӕстдӕр сомтимӕ ӕмӕ ма уырыссаг ӕвзаг дӕр зонынц». Дуне базонынӕн  алцыдӕр хъӕуы, фӕлӕ уал фыццагдӕр ӕргом аздахын хъӕуы нӕхи бӕстӕмӕ: ахӕм алыхуызон, ахӕм цымыдисагмӕ. О, лӕггӕдтӕ цы уавӕры сты, уый зонӕм, нӕ фӕндӕгтӕ ӕмӕ нӕ нывылдзинадмӕ нырма ис фарстытӕ. Фӕлӕ нӕ знӕгтӕ чи хоны, уыцы паддзахадӕн ӕхца дих кӕныныл куы схӕцӕм, уӕд нӕхи курортты уавӕртӕ, куыд сты, афтӕмӕй баззайдзысты.

Георгий Зотов

ОСТАВЬТЕ ОТВЕТ

Please enter your comment!
Please enter your name here