Алкӕмӕн йе ‘гъдау йӕ гакк у

0
540

Кӕддӕр, дам, нудӕсӕм ӕнусы кӕрон хохаг ирон сылгоймаг горӕт Дзӕуджыхъӕуы йӕ хӕстӕджытӕм уазӕгуаты ӕрцыд. Хӕхбӕстӕм куы баздӕхт, уӕд ыл хохӕгтӕ амбырд сты ӕмӕ йӕ цымыдисӕй фӕрсынц:

— Цӕй, цы хабӕрттӕ ис Дзӕуджыхъӕуы? Цы дзы федтай ногӕй? Диссагӕй?

— Диссаг та куыннӕ у, диссаг: сӕкӕр доны калынц ӕмӕ йӕ афтӕмӕй нуазынц, хъуына судзынц ӕмӕ йӕ пъӕртт кӕнынц. Цай цымгӕ ӕмӕ сӕ тамако дымгӕ федта. Уыдонмӕ гӕсгӕ скодта ахӕм хатдзӕгтӕ.

Мах заман та, мӕнӕ дзыппыдаргӕ телефонтӕ куы сарӕх сты, уӕд кӕцыдӕр хъӕуӕй — чи йӕ Хъахъхъӕдур хоны, чи — Заманхъул, Брутӕй иу ацӕргӕ ус Дзӕуджыхъӕумӕ ссыд. Дуканитыл куы ӕрзылд, уынгты ӕмӕ фӕзты куы ӕруад, уӕд фӕстӕмӕ аздӕхт. Хъӕуы йӕ йӕ зонгӕтӕ куы бафарстой, горӕты хабӕрттӕй, уӕд уайтагъд фӕцӕттӕ:

— Диссӕгтӕ, диссӕгтӕ, адӕм! Уынгты уа, дуканиты ӕрыгонӕй, асӕй, сылгоймагӕй, нӕлгоймагӕй сӕ рустыл хӕцгӕ лӕууынц, бадынц, рацу-бацу кӕнынц. Сӕ хъустӕ риссынц, ӕви сӕ дӕндӕгтӕ… нӕ йӕ раиртӕстон.

Уый зӕронд ус дзыппыдаргӕ телефонтӕй дзурджыты уынгӕйӕ ахӕм хатдзӕг скодта. Уынджы уа, транспорты, куысты уа, ӕхсӕнадон бынаты, куывды уа, чындзӕхсӕвы адӕм кӕрӕдзимӕ нал хъусынц, сӕ куыст, сӕ бӕрнон хӕс дӕр сӕ айрох вӕййы телефоны зӕлланг фехъусгӕйӕ. Зианджынтӕй дӕр нал ӕфсӕрмы кӕнынц: марды уӕлхъус дӕр ныззарынц сӕ телефонтӕ. Ӕмӕ сӕ, ома, уайтагъд ахуыссын кӕнынц? Нӕ! Сӕ ахсджиаг хъуыддӕгтӕ ӕвӕгӕсӕгӕй куыд хъуамӕ ныууадзой: уайтагъд телефонӕй дзурын райдайынц. Иу хорз ма уый у, ӕмӕ чысыл фӕсвӕд сӕхи айсынц.

Ӕвӕдза, дзыппыдаргӕ телефонтӕ цалынмӕ нӕ уыд, уӕдмӕ цас ӕмӕ цас хъуыддӕгтӕ лыггонд не ‘рцыд. Стыртӕ ӕмӕ чысылтӕ. Ацу ӕмӕ базон. Уӕвгӕ цымӕ цӕуылты фӕдзурынц? ӕвӕстиатӕй цы хъуыддӕгтӕ фӕлыг кӕнынц уынгты, хӕдзӕртты кӕртыты ӕмӕ ӕндӕр бынӕтты ӕнцой чи нал фӕзоны, ӕхсӕрӕгау, дыууӕрдӕм чи фӕкӕны, уыдон. Рацу-бацуйы бӕсты сын иу ран ӕрлӕугӕйӕ ӕнцондӕр ныхас кӕнӕн нӕ вӕййы, дымгӕ сӕ нӕ хъыгдары ныхас кӕнын. Уӕд та йӕ йе ‘мныхасгӕнӕг хорз нӕ фехъуыста ӕмӕ раст нӕ бамбӕрста, уӕд хӕдзархӕлд нӕ кӕны.

Ӕз хорз ӕмбарын йӕ хӕдзармӕ, йӕ цотмӕ йӕ зӕрдӕ кӕмӕн фехсайы, уыцы ныййарджытӕ сӕ рӕстӕгӕй-рӕстӕгмӕ телефонӕй кӕй бацагурынц, куыстмӕ чи ӕрӕджы кӕны кӕнӕ дзы кӕйдӕр цыдӕр айрох, уыдоны. Фӕлӕ ӕвдисӕн вӕййын уынджы уа, транспорты, ӕхсӕнадон бынаты телефонӕй дзӕгъӕл ныхасӕн. Ницы мацӕуыл. Хи-хи-пихитӕ ӕмӕ ӕндӕртӕ. Уымӕй хӕццӕ-мӕццӕ уырыссаг-ирон, ирон-гуырдзиаг фылдӕр та къӕзынӕг уырыссаг ныхӕстӕн. Вӕййы афтӕ дӕр, ӕмӕ автобусмӕ ӕрбахизы сылгоймаг телефонӕй дзургӕ, горӕты иу кӕронӕй иннӕмӕ фӕцӕуы дзургӕ ӕмӕ та дзургӕ ахизы. Цӕуылты-ницӕуылты фӕдзуры, уыдон иннӕ бӕлццӕттӕ дӕр фӕхъусынц, йӕ дзӕнгӕдайӕ сфӕлмӕцынц, ӕмӕ йын макӕ зӕгъӕг нӕ разыны — йӕхи масты баппарын никӕй фӕнды.

Йӕ сусӕг ныхӕстӕ телефонӕй адӕмы раз чи кӕны, уый ӕдзӕсгом у, ӕмӕ йӕ ракъахыны бӕсты фӕразӕм, быхсӕм сын. Кӕдмӕ? ӕвзӕрӕн йӕ ных куы нӕ бакъуырай, уӕд ӕгӕнон фыддӕр кӕны. Уыдон адӕмӕй ӕфсӕрмы нӕ кӕнынц. Ууыл сӕ нӕ ахуыр кодтой бинонтӕ, хистӕртӕ, скъола. Ӕмӕ ӕхсӕнады сӕхи дарын нӕ зонынц. Чъиу ӕууилгӕ — сынӕр цӕгъдгӕ, ронбӕгъд ӕмӕ уӕгъдибарӕй сӕхи ӕвдисынц.

Уӕлдӕр кӕй кой ракодтон, уыдон стӕмтӕ сты, фӕлӕ ӕвзӕр дардмӕ зыны, тынгдӕр ахады. Сӕ фылдӕр сты сылгоймӕгтӕ, ӕмӕ сӕ ахадындзинад кӕстӕрты хъомыладыл тынгдӕр зыны. Ӕмӕ сӕм не ‘ргом уымӕн здахӕм. Зӕгъӕм, иу маршрутон таксийы ӕртӕ ахӕмы сбадт, уӕд адӕмы сӕрымӕгъзтӕ не слӕхъуг кӕндзысты. Бирӕты дзы бахизӕнты сӕрмӕ хуымӕтӕджы фыст нӕ вӕййы: «Хъӕрӕй ма дзур!». Фӕлӕ сӕм уый дӕр нӕ хъары. Иннӕ адӕмӕй, алчи йӕхи хъуыдытимӕ фӕбады транспорты. Искӕй телефон дзы куы ныззӕлланг кӕны, уӕд ӕм уайтагъд байхъусы, дзурӕгӕн ныллӕг хъӕлӕсӕй цыбыр дзуапп радты. Бамбарын ын кӕны, фӕндагыл транспорты кӕй ис, ӕмӕ йӕ телефон ахуыссын кӕны.

Ирыстоны ӕхсӕнады аккагӕй йӕхи дарын чи нӕ зоны, уыдон стӕмтӕ сты. Ӕгъдауыл хӕст хорз ӕмӕ бирӕ фӕсивӕд нӕм хъомыл кӕны. Уыдонӕн се ‘гъдау бӕрӕг дары горӕт Дзӕуджыхъӕуы ӕхсӕнадон транспорты дӕр. Мӕхицӕн мын куы фестынц, уӕд сӕ иуӕй ӕфсӕрмы фӕкӕнын, иннӕмӕй сӕ ныббуц вӕййын ӕмӕ сын бузныгтӕ фӕдзурын. Кӕстӕрты ӕгӕр ма батыхсын кӕныны тыххӕй, дзаг маршрутон таксийы, уӕгъд бандон кӕм нал вӕййы, уым гӕнӕн ӕмӕ амалӕй не сбадын. Хистӕртӕй уыцы уагыл йӕхи чи дары, уыдонӕй иутӕ, кӕстӕр сын йӕ бынат куы радты, уӕд ӕфсӕрмӕй бадын нӕ фӕкомынц. Уыдон раст нӕ фӕкӕнынц. Иуӕй аргъ скӕнын фӕхъӕуы кӕстӕры ӕгъдауӕн, иннӕмӕй сӕ ӕгъдау халыныл ахуыр кӕнынц.

Лӕппу фӕсивӕд хистӕрты нӕ, фӕлӕ чызджыты цур дӕр сӕхи дарын зонынц. Изӕрӕй адӕм куыстӕй кӕнӕ ӕндӕр хъуыддӕгтӕй сӕ хӕдзӕрттӕм куы фӕтагъд кӕнынц, уӕд ӕхсӕнадон транспорт нал фӕфаг кӕны. Ӕмӕ уӕд тынгдӕр рабӕрӕг вӕййы, кӕстӕртӕ хистӕртӕн сӕ бынӕттӕ куыд ӕнцонӕй фӕдӕттынц, уый. Уымӕй лӕууӕг чызджы раз дӕр стӕм лӕппу баддзӕн йӕ бынаты.

Ӕмӕ та мӕнӕн дӕр сӕ уагӕй мӕ зӕрдӕ хурвахс абады. Мӕ зӕрдыл ӕрбалӕууы ме ‘мхъӕуккаг Бедойты Ваняйы хабар. Цӕвиттон хъуыддаджы фӕдыл Бетъырбухы уыд ӕмӕ, ӕхсӕнадон транспорты цӕугӕйӕ ӕрлӕууӕны иу зӕронд ус куы ӕрбахызт, уӕд ын сыстад — йӕ бынат ын радта. Ус бандоныл куы ӕрбадт, уӕд ӕм бузныг, зӕгъгӕ, хӕрдмӕ скаст ӕмӕ йӕ уырыссагау куы афӕрсид:

— Ирон нӕ дӕ?

— Цӕмӕй мӕ базыдтай?

— Де ‘гъдауӕй. Ирӕттӕй ӕгъдауджындӕр та чи у! ӕз Ирыстоны фӕцардтӕн, мӕ цот куысты фӕдыл ардӕм цӕрынмӕ рафтыдысты ӕмӕ мӕн дӕр ракодтой. Цӕргӕ ам кӕнын, мӕ уд та Ирыстоны ис.

Зӕронд ус ын йӕхи бацамыдта, йӕ цӕрӕн бынаты адрис ын радта, фӕхуыдта йӕ сӕхимӕ. Йӕ бабӕрӕг кӕныны фадат Ваняйӕн нӕ уыд, фӕлӕ йыл тынг кӕй бацин кодта, уый ӕхсызгондзинад дзы абон дӕр нӕ рох кӕны. Уымӕн ӕмӕ зӕронд усмӕ уыцы зӕрдӕйы уаг равзӕрд нӕ адӕмы фарнӕй. Хорз нӕ сӕфы: арты дӕр нӕ судзы, дон ӕй нӕ ласы. Тау кӕд ӕмӕ кӕм суадздзӕн, уый зын рахатӕн у. Фӕлӕ йыл ӕууӕнд!

Ӕмӕ ма иу ахсджиаг цау. Зындгонд журналист Салхъазанты Фатимӕ Францмӕ цӕрынмӕ куы ацыд, уӕд иуахӕмы Парижы зындгонд ирон фыссӕг Гӕздӕнты Гайтойы бацагуырдта. Нӕхи телеуынынад «Аланыстон»-ы сӕ фембӕлды тыххӕй уый афтӕ радзырдта: «Йӕ кусӕн уаты дуар ын бахостон ӕмӕ мидӕмӕ бахызтӕн. Гайто рӕбынӕй стъолы фарсмӕ бадт. Йӕ разы мыхуыргӕнӕн машинкӕ. Ӕз ын уаты дуары цур лӕугӕйӕ загътон, ирон чызг кӕй дӕн, ам кӕй цӕрын ӕмӕ мӕ йемӕ базонгӕ кӕнын кӕй фӕнды. Уый уӕддӕр йӕ бынатӕй нӕ фезмӕлыд ӕмӕ мын тызмӕгӕй афтӕ:

— Ӕз ирон нӕ дӕн!

Йӕ уыцы дзуапп мӕ афтӕ рамӕсты кодта ӕмӕ мӕхи нал баурӕдтон. Загътон ын:

— Ирон кӕй нал дӕ, уый дыл зыны. Мӕ фыдмӕ къӕсӕрӕй сылгоймаг куы ӕрбахызтаид, уӕд стгӕ нӕ, фӕлӕ йӕ размӕ рацыдаид.

Уый йӕ аипп уайтагъд бамбӕрста. Фестад йӕ бынатӕй, мӕ размӕ рауад ӕмӕ мӕ йӕ фарсмӕ ӕрбадын кодта.

Гъе ахӕм у ирон ӕгъдауы тых, ӕмӕ йӕ ирон нӕ сафы ӕцӕгӕлон бӕстӕйы дӕр.

Цгъойты Хазби

ОСТАВЬТЕ ОТВЕТ

Please enter your comment!
Please enter your name here