Фыдыбæстæ хъахъхъæнæджы азы фæлгæты РЦИ-Аланийы Æхсæнадон палатæйы хъæппæрисæй æхсæнадон иугæндтæ, граждайнаг активисттæ, хæстон цауты ветерантæ, наукон-педагогон æмæхсæнад, историктæ æмæ архивы кусджыты æххуысæй Дзæуджыхъæуы Национ наукон библиотекæйы уыд, «Великая Отечественная война 1941-1945 гг. Историческая память и вызовы современности», зæгъгæ, форум.
Архайдтой дзы РЦИ-Аланийы Сæргълæууæджы Администрацийы разамонæджы хæдивæг Хацырты Ирбег, РЦИ-Аланийы Æхсæнадон палатæйы разамонæг Нинæ Чиплакова, РЦИ-Аланийы Архивон службæйы директор Хайманты Барис, ЦИПУ-йы историон факультеты декан Плиты Зæринæ, нæ республикæ æмæ Дзæуджыхъæуы ветеранты советты æмæ æхсæнады минæвæрттæ. Форум амыдта Нинæ Чиплакова. Уый бæстон радзырдта, Фыдыбæстæйы Стыр
хæсты темæ кæддæриддæр ахсджиагыл нымад кæй уыдзæн, уый тыххæй.
– Ацы аз сбæрæг кодтам Цытджын Уæлахизы 80 азы бон. Уыцы хæсты фыдазтæ цы бирæ бæллæхтæ æрхастой нæ бæстæйæн, нæ чысыл Ирыстонæн, уыдон хуымæтæг ныхæстæй радзурæн нæй. Уæд советон адæм æнхъæлдтой æмæ хæст фæцис, знаг та – дæрæнгонд. Цæмæй зыдтой æмæ æрмæстдæр рæстæгмæ бамыр йæ азæлд. Ногæй та фашизм йæ сæр сдардта Украинæйы æмæ нын удхарæй мары не ‘мзæххонты. 1941-1945 азты кæронмæ кæй нæ ныппырх кодтой, уыцы фашистты абон нæ хъæбатыр хæстон фæсивæд дæрæн кæнынц æмæ нæ уырны, ацы хатт дæр та Уæлахиз нæхи кæй уыдзæн, уый. Форум æрбамбырд кодта историон зæрдылдарæн цауты экспертты, сæрмагонд æфсæддон операцийы архайджытæн гуманитарон æмæ æндæр фадæттæ чи кæны, уыцы бархионты минæвæртты, уыдонæй фылдæр нын чи радзурдзæн, канд хæстонтæ нæ, фæлæ сæ бинонтæн дæр цавæр æххуыс цæуы, уый тыххæй, – загъта Нинæ Чиплакова.
Нæ республикæйы Сæргълæууæг Сергей Меняйлойы номæй форумы тел бакаст Хацырты Ирбег:
«Арфæ кæнын форумы архайджытæн. Фыдыбæстæйы Стыр хæсты историон æцæгдзинад абон зыгъуыммæ рафæлдахыныл архайынц, æппындæр нæ бæстæмæ бар чи нæ дары, Уæлахизы бонмæ æвæрæн чи нæ бахаста, ахæм мæнг политиктæ. Фæлæ мах не ‘руадздзыстæм уыцы æбуалгъдзинад, æмæ архайдзыстæм, нæ хистæртæ фашизмы ныхмæ сæ тугæй цы Уæлахиз балхæдтой, уый кæйдæр историйы боныгмæ бахæссын».
Национ наукон библиотекæйы тыргъы Архивон службæ цы историон-документалон равдыст бацæттæ кодта, уым фенæн уыдис Фыдыбæстæйы, Афгайнаг æмæ сæрмагонд æфсæддон операцийы хæстыты хъæбатырты тыххæй цымыдисаг информацитæ сæ хуызистытимæ. Уымæй уæлдай, уазджытæ кастысты уæлдæр амынд хæстыты алыхуызон хæцæнгæрзтæм, хæстон дарæс æмæ ифтонггæрзты хуызтæм.
Тынг цымыдисаг уыдис, «Четвероногие бойцы в Великой Отечественной войне». Цытджын Уæлахиз æрбахæстæгдæр кæныны бонмæ се ‘вæрæн бахастой нæ цыппæркъахыг хæлæрттæ дæр:
куыйтæ, гæдытæ, бæлæттæ, дельфинтæ, сагтæ æмæ ма суанг мыстытæ дæр. Куыйтæ тохы быдырæй рахастой 700 000 цæф хæстоны, ныддæрæн кодтой знаджы 300 танчы, фронты раззагдæр хахмæ бахæццæ кодтой 3500 тоннæйы хæстон æрмæг, адаргъ кодтой 8000 километры бастдзинады телтæ, сбæрæг кодтой 4 милуан минæйы, 303 горæты та минæтæй суæгъд кодтой.
Гæдытæ та-иу банкъардтой знаджы авиацийы уынæр æмæ-иу афтæмæй адæм базыдтой, немыцаг бомбæтæ калæг хæдтæхæг кæй æрбахæццæ кæны, уый. Ленинграды æрхъулайы сæ æфтиаг дæр сæ хицæуттæн хастой, уазал, хъызт бонты та сывæллæтты сæ буарæй хъарм кодтой. Гæдытæ бахъахъхъæдтой Эрмитажы экспонаттæ мыстыты хæрдæй, стæй уырыты аххосæй цы мæлæтхæссæг хæцгæ низтæй тæссаг уыд, уыдонæй бахызтой сæхи архайдæй. Абон дæр, сæрмагонд æфсæддон операцийы нæ цыппæркъахыг хъайтартæ æххуыс кæнынц нæ хæстонтæн. Æмæ уыдонæй æппæты хъуыстгонддæр у РЦИ-Аланийы Сæргълæууæджы Администрацийы разамонæг Гобеты Ибрагимы куыдз «Адель». Цыппæркъахыгты сгуыхтдзинад абон рохуаты баззад, се ‘хсæн ис, хæрзиуджытæ кæуыл бакодтой, ахæм цæрæгойтæ, фæлæ уыдоны нæ хъæуынц хæрзиуджытæ, æрмæстдæр сæ рох кæнын нæ хъæуы.
Дадтеты Тамилæ,
къам систа Татьянæ Шеходанова
