Медицинон наукӕты доктор, профессор, академик Берозты Темырболаты райгуырдыл сӕххӕст 95 азы

0
251

Ӕцӕг ирон лӕг — номдзыд ахуыргонд

Райгуырд Тырсыгомы, Джимарайы. Йӕ ныййарджытӕ фӕстӕдӕр, хуыздӕр цардагур ралыгъдысты Цӕгат Ирыстонмӕ. Фидӕны ахуыргонд бацыд Дзӕуджыхъӕуы 13-ӕм скъоламӕ. Ам дӕр йе ‘гъдауӕй ӕмӕ ирондзинадӕй йӕхи бауарзын кодта йӕ ахуыргӕнджытӕн. Йӕ ныййарджытӕ уыдысты ӕнахуыргонд, фӕлӕ, цӕмӕй Темырболат ӕмӕ йе ‘фсымӕртӕ уӕлдӕр ахуырдзинад райсой, уӕмӕн сын скодтой ӕппӕт фадӕттӕ ӕмӕ гӕнӕнтӕ.

Темырболаты дарддӕр бӕргӕ фӕндыд ахуыр кӕнын, фӕлӕ йын йӕ фӕндтӕ Фыдыбӕстӕйы Стыр хӕст фӕсыкк кодта. Знаг нӕ бӕстӕмӕ куы ӕрбабырста, уӕд Темырболат уыд, сӕрмагонд хӕстӕ чи ӕххӕст кодта, ӕмӕ афтӕмӕй не стыр Уӕлахиз чи хӕстӕг кодта, уыцы ӕфсӕддонты ‘хсӕн.

Нӕ бӕстӕ немыцаг тугдзых сырдтӕй куы ссӕрибар, уӕд Темырболатӕн фӕци уӕлдӕр ахуырад райсыны фадат. Ӕмӕ бацыд Цӕгат Ирыстоны медицинон институтмӕ. Уӕды рӕстӕджы, ацы ахуыргӕнӕндоны цы зонындзинӕдтӕ райсӕн уыд адӕмы дзӕбӕх кӕнынӕн, уыдон Темырболат иттӕг хорз базыдта. Уыцы рӕстӕджы йӕ тынгдӕр цымыдис кӕнын райдыдта биохими. Ӕмӕ йӕ ахуыр кӕронмӕ куы ӕрхӕццӕ, уӕд кусын райдыдта институты патологон анатомийы кафедрӕйы лаборантӕй.

Зӕгъӕн ис, ӕмӕ ацы кафедрӕйӕ байгом йӕ намысджын ӕмӕ кадджын фӕндаг наукӕмӕ. Ардыгӕй 1950 азы ацыд Мӕскуымӕ ӕмӕ бацыд Советон Цӕдисы Медицинон наукӕты академийы биологон химийы институты аспирантурӕмӕ. Ӕртӕ азы фӕстӕ ӕнтыстджынӕй бахъахъхъӕдта медицинон наукӕты кандидаты диссертаци. Йӕ фыццаг зынгӕ наукон куысты цы фарста раиртӕста, уый баст уыд аминакислоттӕ ӕмӕ, витамин “Б6” адӕймаджы ӕнӕниздзинадӕн цас ахъаз сты, уыимӕ. Темырболат ацы зонадон фарста куыд раиртӕста, цы хатдзӕгтӕм ӕрцыд, уымӕн аккаг аргъ скодтой нӕ бӕстӕйы медицинон наукӕйы зындгонддӕр ахуыргӕндтӕ.

1960-62 азты Темырболат уыд Мӕскуыйы 1-ӕм медицинон институты кафедрӕйы доцент. Уыцы рӕстӕг йӕ арӕхстдзинад ӕмӕ курдиат, куыд зонады ног гӕнӕнтӕ ӕмӕ фӕндӕгтӕ агурӕг, афтӕ нӕ бахсыст, фӕлӕ ма ам йӕ зонд ирдӕй рабӕрӕг, куыд курдиатджын, бирӕзонаг, рухстауӕг лектор. Уымӕ гӕсгӕ йын канд йе ‘мхъуыдыгӕнджытӕ нӕ, фӕлӕ студенттӕ дӕр кодтой стыр аргъ.

Ӕцӕг ахуыргонд ӕмӕ ирон лӕгӕн — Берозты Темырболатӕн, йӕ размӕ зонады цы стыр хӕстӕ ӕвӕрд уыд, уыдон ӕххӕст кодта ӕнӕлазӕй, бӕлвырдӕй. Йӕ зӕрдӕйы ахӕм ахаст ын зыдтой нӕ бӕстӕйы уӕлдӕр ахуырадӕн дзуапдӕттӕг бӕрнон адӕймӕгтӕ. Ӕмӕ ивгъуыд ӕнусы 60-ӕм азты Адӕмты Хӕлардзинады университеты медицинон факультеты биохимийы кафедрӕ байгом кӕныны хӕс дӕр Темырболатӕн уымӕн бабар кодтой. Цыбыр рӕстӕгмӕ уый ссардта техникон гӕнӕнтӕ, йӕхи хуызӕн медицинон наукӕйыл ӕнувыд чи уа, ахӕм ахуыргӕндты ӕмӕ кафедрӕйы ӕнтыстджын наукон архайды кой айхъуыст канд нӕ бӕстӕйыл нӕ, фӕлӕ суанг дунейыл дӕр.

1964 азы Темырболат бахъахъхъӕдта медицинон наукӕты докторы диссертаци. Ацы хатт йӕ иртасӕн куысты фарста баст уыд, онкологон низтӕ куыд ӕмӕ цӕй аххосӕй фӕзынынц, уыимӕ. Ацы фарст Темырболат иртӕста, зӕгъӕн ис, йӕ царды кӕронмӕ. Куыд дзырдта, афтӕмӕй ацы низтӕ фӕзынынц арӕхдӕр, ӕрдзон уавӕртӕ нывыл кӕм не сты, экологон ӕгъдауӕй адӕм хъахъхъӕд кӕй не сты, уый аххосӕй.

— Ирыстоны цы ӕрдзон уавӕртӕ ис, хӕхтӕ ӕмӕ нын цӕугӕдӕттӕ цас ӕнӕниздзинад лӕвар кӕнынц, уый хуыздӕр куы ӕмбариккам ӕмӕ нӕ ӕрдзон лӕвӕрттӕм хӕдзардзиндӕр цӕстӕй куы кӕсиккам, куы нӕ йӕ чъизи кӕниккам, уӕд не ‘нӕниздзинад дӕр уаид бирӕ хуыздӕр, онкологон низтӕн та нӕм йӕ кой дӕр нӕ уаид. Ацы хъуыддагыл хъӕуы не ‘ппӕты дӕр, уӕлӕнгӕйтты нӕ, фӕлӕ арф асагъӕс кӕнын, куыд хицауады, медицинон кусджыты, афтӕ нӕ адӕмы дӕр, — дзырдта-иу Темырболат.

Онкологийы низы ныхмӕ хос ӕрхъуыды кӕныныл Темырболатимӕ иумӕ цы ахуыргӕндтӕ куыстой, ӕмӕ абон дӕр кусы, уыдон сӕ хистӕрмӕ кастысты, канд ӕмкусӕджы ӕмӕ ӕмхъуыдыгӕнӕджы цӕстӕй нӕ, фӕлӕ наукӕйы дӕр ӕмӕ царды дӕр сын фидар ӕххуысгӕнӕг чи уыд, наукӕ ӕмӕ сын ахуырадмӕ фӕндаг чи гом кодта, ахӕм нӕртон лӕджы цӕстӕй.

Темырболаты разамындӕй, куыд нӕ республикӕйы мидицинон институты, афтӕ Хӕлардзинады университеты биохимийы кафедрӕйы бахъахъхъӕдтой 40 кандидатон ӕмӕ 22 докторы диссертацитӕ. Уӕдӕ, Ирыстонӕй ацы университетмӕ ахуыр кӕнынмӕ чи цыд, уыдоныл дӕр Темырболат раст хи фыдау узӕлыд, сӕ ахуыры ӕмӕ социалон фарстытӕ лыг кӕныны хъуыддаджы сын уыд ахъаззаджы ӕххуысгӕнӕг. Цӕстыдзагӕй каст, зонындзинӕдтӕм чи тырныдта, уыцы фӕсивӕдмӕ. Арӕх-иу афтӕ дзырдта: » Зӕрдиагӕй ахуыр кӕнын кӕй фӕнды, уыцы кӕстӕртӕн мӕ риуыл — фӕндаг».

Йӕ ахадгӕ наукон ӕмӕ рухстауӕн архайды тыххӕй Темырболатӕн лӕвӕрд ӕрцыд профессоры, академичы, РЦИ-Алани ӕмӕ УФ-йы наукӕйы сгуыхт архайӕджы кадджын нӕмттӕ, Советон Цӕдисы Рухсады министрады, Гулевичы ӕмӕ Пироговы номыл,  УФ-йы Хицауады премитӕ. Бирӕ азты уыд медицинӕйӕ докторон ӕмӕ кандидатон диссертацитӕ хъахъхъӕныны уӕлдӕр советы, стӕй медицинӕйӕ нӕ бӕстӕйы ӕмӕ дунейы наукон журналты редколлегиты уӕнг.

Темырболат иудадзыг уыд нӕ бӕстӕйы ӕмӕ дунеон наукон форумты архайӕг. Йӕ ныхасӕн ӕмӕ наукон куыстӕн стыр аргъ кодтой нӕ бӕстӕйы ӕмӕ дунейы медицинӕйы раззагдӕр специалисттӕ. Дӕсны ахуыргондӕй ӕмӕ лекторӕй йӕхи базонын кодта Германы, Францы, АИШ-ы медицинон уӕлдӕр скъолаты. Зыдта цалдӕр фӕсарӕйнаг ӕвзаджы. Йӕ монографитӕ ӕмӕ ахуыргӕнӕн чингуытӕ къорд хатты мыхуыры рацыдысты канд нӕ бӕстӕйы нӕ, фӕлӕ фӕсарӕнты дӕр.

Темырболат кӕд иудадзыг ӕнӕвдӕлон уыд, уӕддӕр-иу алы сӕрд дӕр ссыд йӕ райгуырӕн Ирыстонмӕ. Фембӕлд-иу йӕ бирӕ хӕстӕджытӕ, хиуӕттимӕ, ӕрвадӕлтимӕ. Се ‘ппӕты дӕр-иу лӕмбынӕг фӕфарста сӕ царды ӕмӕ куысты хабӕрттӕй. Йӕ бон-иу сын цӕмӕй уыд, йӕ фадат-иу куыд амыдта, афтӕ сын-иу ӕххуыс дӕр бакодтаид. Уымӕй уӕлдай-иу ӕй медицинон институты ахуыргӕндтӕ кӕнӕ рынчындӕтты дохтыртӕ, рынчынтӕ сӕхӕдӕг куы бацагуырдтой, уӕд-иу ӕнӕзивӕгӕй балӕууыд сӕ фарсмӕ. Афтӕ никуы ничи зӕгъдзӕн, ӕмӕ Темырболат ныхасӕй дӕр искӕй бахъыгдардта. Ӕппынӕдзухдӕр уыд хъуыдыдзастӕй хъӕлдзӕг ӕмӕ цардбӕллон. Уӕдӕ ирон ӕвзаг, ӕгъдау ӕмӕ фыдӕлты царды хабӕрттӕ куыд зыдта, уый та бынтон диссаг уыд. Йемӕ-иу дӕс минуты дӕр чи аныхас кодтаид, уый-иу дис кодта йӕ уӕздандзинадыл, йӕ удыхъӕды ирондзинады хуыздӕр миниуджытӕ куыд фидар ӕмӕ арф бынат ахсынц, ууыл.

Йе ‘ппӕт цардӕй, йӕ Ирыстонмӕ уарзондзинадӕй Темырболат равдыста, райгуырӕн зӕххӕн аргъ ӕмӕ кад куыд кӕнын хъӕуы, уый. Уымӕ гӕсгӕ, ныртӕккӕйы ирӕттӕй афтӕ чи зӕгъы, ирон ӕвзаг нӕ Елхотӕй дарддӕр никуы хъӕуы, зӕгъгӕ, уыдон тынг рӕдийынц. Нӕ номдзыд ахуыргонд уыд дунейы бирӕ бӕстӕты, фӕсарӕйнаг ӕвзӕгтӕ зонынмӕ йӕ йӕхи мадӕлон ӕвзаг никуы ницӕмӕй бакъуылымпы кодта. Зыдта йӕ бӕстон, дзырдта йыл аив ӕмӕ сӕрибарӕй.

Номдзыд ахуыргонд, рухстауӕг, ӕцӕг ирон лӕг Берозты Темырболат цалдӕр азы размӕ не ‘хсӕнӕй фӕхъуыд. Фӕлӕ йӕ фӕстӕ йӕ зонды ӕмӕ удварны фӕрцы цы стыр бӕркӕдтӕ ныууагъта, уыдон ын йӕ номыл рахуаты тӕлм абадын нӕ бауадздзысты…

Гасанты Валери

ОСТАВЬТЕ ОТВЕТ

Please enter your comment!
Please enter your name here