Украинаг зындгонд ирон дохтыр

0
971

Мæ разы æнахуыр бæзджын æмæ уæззау чиныг «История Киевского Военного госпиталя». Уагъд æрцыдис Киевы æфсæддон госпиталы 250 азы юбилеймæ. Чиныджы автор у Михаил Бойчак. Автор ацы чиныг йæхи къухфыстимæ балæвар кодта, ацы госпиталы бирæ азты чи фæкуыста, нæ уыцы номдзыд æмзæххон, медицинон службæйы булкъон Калоты Зелимæн мæнæ ахæм фыстимæ: «Зынаргъ Зелим Ильяйы фыртæн, бирæ азты Киевы æфсæддон госпиталы бакусæгæн зæрдæбын арфæтимæ, æнæниздзинад æмæ йын фæрнæйдзаг цард мæ зæрдæ зæгъы, афтæмæй». Чиныг рафæлдæхтон æмæ дзы 811æм сыфæй 820-æм сыфы онг къамтимæ — уый тыххæй æрмæг.

Калоты Зелим у 60 наукон куыстæй фылдæры автор, ис æм 30 рационализаторон æмæ хи æрхъуыдыгонд куысты. 2002 азы хорзæхджынгонд æрцыд «Лæгдзинады тыххæй» 3-аг къæпхæны орденæй, 1942 азы Цæгат Ирыстоны хъæдты партизанты змæлды кæй архайдта, уый тыххæй. Советон Æфсады рæнхъыты службæйы рæстæджы хорзæхджынгонд æрцыд 20 майданæй, Советон Цæдисы æнæниздзинад хъахъхъæнынады отличникы нысанæй. 1979 азы йын лæвæрд æрцыд Украинæйы сгуыхт дохтыры ном. Фæлæ Калоты Зелимы иууыл бæрзонддæр сæрыстырдзинад уыдысты йæ рынчынтæ. Иу газеты афтæ фыст уыд: «Калоты Зелим цардмæ кæй раздæхта, уыдон æрæмбырд кæн, уæд кæм бацæуой, Киевы ахæм стыр зал нæ разынид». Калоты Зелим райгуырдис 1927 азы 15 августы Ногиры хъæуы зæхкусæг бирæ бинонты ‘хсæн. Зелим-иу йæхæдæг афтæ дзырдта: «Уæд уæззау, æххормаг рæстæг уыд. Бон-иу кæд иу хæрд бакодтон, уæд — хорз. Уыдис-иу афтæ дæр æмæ бахæринаг æппындæр ницы уыд. Гъе уымæ гæсгæ астаздзыдæй сæрдыгон куыстон колхозы. Уым нын бон дыууæ хатты хæрын кодтой. Куыстон скъолайæ уæгъд рæстæджы. Рухс кæй нæ уыд, уымæ гæсгæ мæ уроктæ ахуыр кодтон мæйы рухсмæ, фæлæ истон иттæг хорз бæрæггæнæнтæ». 1942 азы октябрыноябры немыцаг æфсæдтæ Ирыстонмæ куы æрбахæццæ сты, уæд Зелим уыд фосгæс партизанты къорды. Цыппар хатты æрбахызт фронты хаххыл, цæмæй базона немыцы æфсæдты æмæ техникæйы нымæц æмæ сæ партизантæн фехъусын кæна. Лæппу скъола каст фæци æвзист майданимæ. Зелимы мад уæд рынчынтæ хаста æмæ йæ фæндыд, цæмæй йæ фырт дохтыр суа, уый. Уый фæзынд йæ равзæрст дæсныйадыл. Скъола каст фæуыны фæстæ ахуыр кæнынмæ бацыд Ленинграды Павловы номыл медицинон институтмæ. 1951 азы 4 июны каст фæци институт æмæ йæ арвыстой æфсадмæ. Уыд медицинон службæйы лейтенант. Арвыстой йæ Румынимæ 10-æм хицæн механизацигонд æфсадмæ. Полчъы кæстæр дохтырæй схызт хистæр дохтыры онг, фæлæ хирург суæвыны хъуыды йæ сæрæй нæ хицæн кодта. 1956 азы «Венгрийаг цаутæ» кæй хуыдтой, уыдоны рæстæджы Калоты Зелим æрвыст æрцыд Венгрийæ Румынийы ‘хсæн арæныл горæт Орадямæ, цæмæй дзы райтындза госпиталь рог цæфтæн. Къуырийы фæстæ цæфтæ æмæ рынчынтæ госпиталæй ласт æрцыдысты Будапештмæ. Æвзонг командир Калойыфырты разамындæй арæныл куы ‘рбахызтысты, уæд фембæлдысты сыстæг æфсæдтыл. Уыдон куы базыдтой, командир ирон у, уый, уæд сæ хъахъхъæнгæ Будапешты онг семæ ацыдысты, стæй фæстæмæ раздæхтысты. Куыд рабæрæг, афтæмæй сыстæг æфсæдты фылдæрæн сæ фыдæлтæ уыдысты ясæгтæ-алайнæгтæ. Уыдон 14-æм æнусы Цæгат Кавказæй æрбалыгъдысты ардæм. Калоты Зелим канд Павловы номыл уæлдæр медицинон ахуыргæнæндон нæ фæци каст, фæлæ Ленинграды Кировы номыл Æфсæддон-медицинон академи дæр. Зелим уыдис æфсæддон госпитальты кардиологион центрты бындурæвæрæг: Ташкенты, Киевы, Харьковы, Днепропетровскы, Одессæйы. Стыр ахуыргонд æмæ практик, патриот æмæ гражданин Калоты Зелимы канд уæлдæр ахуыргæнæндæттæ æмæ бæрзонд бынæттæ нæ лæг кодтой, фæлæ, кæй дзæбæх кодта, уыдон дæр. Уыдоны ‘хсæн уыдысты дунейыл хъуыстгонд адæймæгтæ дæр. Калоты Зелим советон æфсæдты къордимæ Румынийы куы службæ кодта, уæд æй æрбахуыдтой Румынийы Адæмон Республикæйы фыццаг секретарь Георге Георгиу-Дежмæ. Куыд рабæрæг, афтæмæй паддзахадон хъуыддаг æмæ банкетмæ нæ, фæлæ рынчын разамонæгимæ йæ уавæрыл аныхас кæныны тыххæй. Уыцы хуызы каст Румынийы фæсарæйнаг хъуыддæгты министр Аннæ Паукермæ дæр. Германы Лихены горæты Калоты Зелим баслужбæ кодта цалдæр азы. Уым фембæлд фыссæг Вадим Кожевниковимæ. Уый фæхуыдтой Германы Демократон Республикæйы фысджыты съездмæ. Уый советон æфсæдты раз раныхас кæныны фæстæ бахауд рынчындонмæ. Уыдис тынг уæззау, фæлæ йæ Калойыфырт йæхимæ куы ‘рцæуын кодта, уæд йемæ зæрдæбын ныхас кодта йæ роман «Щит и меч»-ы тыххæй. Калоты Зелим дзæбæх кодта Варшавæйы бадзырды паддзахæдты Иугонд тыхты штабы хицау, æфсады инæлар Штеменкойы, Украинæйы компартийы ЦК-йы фыццаг секретарь В. Щербицкийы. Нæ номдзыд зарæггæнæг Людмилæ Зыкинайы куыд сдзæбæх кодта, уый тыххæй йæ мысинæгтæ дзуры отставкæйы булкъон Л. Кауфман: «1977 азы разамынд лæвæрдтон Киевы Афицерты хæдзары культурон-аивадон куысты хайадæн. Фестиваль «Киеваг уалдзæг»-ы фæлгæты горæты хъуамæ цыдаид Советон Цæдисы адæмон артисткæ Людмилæ Зыкинайы концерт. Зарæггæнæг Киевмæ куы ‘рцыд, уæд концерт аразджыты бафæдзæхста, цæмæй йæ концерты уой æфсæддон дохтыртæ Калоты Зелим æмæ Николай Черемухин (уыцы рæстæджы дыууæ афицеры дæр службæ кодтой Киевы æфсæддон госпиталы). Зелим уыд зындгонд кардиолог, терапевтон хайæдтæй иуы хицау, Николай та — хистæр ординатор. Ацы зындгонд дохтырты æз рагæй зыдтон, уымæ гæсгæ зарæггæнæджы курдиаты сусæггагæй ницы уыд. Хъуыддаг уый мидæг ис, æмæ 1966 азы Зыкинайы концертон гастролты рæстæджы уый йæ рæуджытæй уæззау рынчын фæци. Мæй æмæ йæм æрдæг фæзылдысты ацы дыууæ дохтыры. Æнцон уыд медицинон службæйы булкъон Калойыфырты концертмæ æрбакæнын иуæрдыгæй, иннæрдыгæй та зын уыд, уымæн æмæ уыцы рæстæджы Киевы бынмæ цыдысты тактикон-сæрмагонд ахуыртæ, терапевтон госпитал райтынг кæныны хъуыддаджы. Уымæн та разамынд лæвæрдта Калоты Зелим. Æфсæддон дарæсы медицинон службæйы булкъон Калоты Зелим æрбацыд Зыкинайы концертмæ. Кæй зæгъын æй хъæуы, æрбахуыдтой Черемухины дæр. Бынæттæ сын снысан кодта Киевы æфсæддон зылды командæгæнæг, инæларбулкъон И. Герасимов. Афицерты хæдзары стыр залы уыдысты Украинæйы республикæйы, Киевы горæты администрацийы разамонджытæ, окруджы штабы инæлæрттæ æмæ афицертæ, сæ бинонтæ. Концертон программæ гом кæнгæйæ, Людмилæ Зыкина загъта: «Зынаргъ æмбæлттæ, абон æз уæ разы дæн Калоты Зелим æмæ Николай Черемухины фæрцы. Уыдон мæ цалдæр азы размæ цардмæ фæстæмæ раздæхтой. Уымæ гæсгæ мын бар раттут, цæмæй мæ фыццаг дыууæ зарæджы уыдоны номыл азарон». Тыхджын къухæмдзæгъд анæрыд залы. Адæм иууылдæр сыстадысты. Концерты фæстæ, кадджын æхсæвæры рæстæджы, И. Герасимов зæрдиаг арфæ ракодта Людмилæ Георгийы чызгæн, æфсæддон медиктæн ахæм стыр аргъ кæй кæны, уый тыххæй. Уый фæстæ дæр-иу Киевы концерттæ дæтгæйæ, Людмилæ Зыкина, æнæмæнг, æрбахуыдта йæ дохтырты сæ бинонтимæ». Калоты Зелимы зæрдыл ма хорз лæууыд Гитлеры хæдивæг, нацистон фыдгæнæг Рудольф Гессы куыд дзæбæх кодта, уый: «Иурæстæджы мæм фæдзырдтой ахæстон Шландауы сæйраг терапевт Ф. Лебедевмæ. Рудольф Гессæн анализтæ скæныны тыххæй. Уым ма уыдысты дохтыртæ АИШ-æй, Англисæй, Францæй. Фыццаг минутæй фæстæмæ æз бамбæрстон, мæ рынчын цæхгæр антисемит кæй у, уымæн æмæ мæм ме ‘ддаг бакасты рахатыдта «юдеизмы» миниуджытæ. Фæлæ дзы цы тæлмацгæнæг уыд, уый йын бамбарын кодта, æз кавказаг-ирон кæй дæн, уый. Уæд мæ уый рахуыдта «æцæг арийаг». Ууыл мах никуы хъуыды кодтам, нæ истори та тынг хорз нæ зыдтам. Сахаты бæрц æй фæрауын-бауын кодтон, фæлæ йæм уадиссаг низæй ницы раиртæстон. Цæдисон паддзахæдты минæвæрттæ — дохтыртæн бахастон чысыл сувениртæ — сомихаг æртæстъалыджын коньяк æмæ сау еугæфы банкæ. Америкаг дохтыры мæн фæндыд бавдисын, куыд рæстæмбис советон специалист, фæлæ йын æз дзуапп радтон, бирæ æвзæгтæ зонын, зæгъгæ — скифаг, алайнаг, ирон, дыгурон, молдоваг, румынаг, гуырдзиаг, уырыссаг, украинаг æмæ æндæр æвзæгтæ. Уый мыл тынг бадис кодта. Æцæгæй та зыдтон ирон, уырыссаг æмæ украинаг æвзæгтæ. Уыцы æфсæддон фыдгæнæгимæ мын уыд хæлар ахастдзинæдтæ, уымæн æмæ мын æндæр гæнæн нæ уыд — Нюрнберджы процессы хъæугæ кодта. Æз афтæ хъуыды кæнын æмæ Рудольф Гесс йæхи нæ амардта, уымæн æмæ ахæм адæймæгтæ цардæй бархийæ нæ ацæуынц». Курдиат æмæ профессионализм отставкæйы нæ ацæуынц, стæй пенсийы дæр. Уыдон кæдфæнды дæр хъæугæ кæнынц. Дохтыр Калоты Зелим хъуыдис уый фæстæ дæр. Украинаг ироны æрмæст медицинæ нæ цымыдис кодта. Уый хорз зыдта литературæ, уæлдайдæр та ирон литературæ, уарзта поэзи, музыкæ, истори, этнографи. Зындгонд украинаг ахуыргонд О. Бубенок дзы райгонд уыд, наукон куыст «Ясы и бродинки в степях Восточной Европы» фысгæйæ йын кæй баххуыс кодта, уый тыххæй. Мад æмæ фыдæн сæ кæстæртæ сты сæ дарддæрдзу, Калоты Зелимæн æмæ йæ бинойнаг КалотыСатурнова Маргаритæйæн баззад фырт Алыксандр æмæ чызг Ольгæ. Алыксандр у дæлбулкъон, техникон наукæты доктор. Ольгæ у инженер. Ис ын хорз кæстæртæ. Мæнгæн нæ фæзæгъынц, урс хохæй, дам, урс дуртæ тулы.

НАСХЪИДАТЫ Васили, Хъахъхъæнæн куыстуат «Юстас»-ы президент

ОСТАВЬТЕ ОТВЕТ

Please enter your comment!
Please enter your name here