Цы ис адæймаджы царды рæсугъдæй — уый иууылдæр бæрзонд аивадимæ баст у. Аивад æмæ культурæ! Культурæ æмæ аивад! Тынг æнгом хæст сты кæрæдзиуыл. Æнæ культурæ нæй аивад, æнæ аивад нæй культурæ. Кæй зæгъын æй хъæуы, хид нæ æртадзгæйæ, æнцон нæу аивадон кусæгæн кæцыфæнды къабазы дæр: зарды уа, нывкæнынады, кафты — иу хаттæй иннæ хаттмæ — адæмы размæ аккаг уацмыстæ хæссын. Уый у стыр фыдæбон. Уыдонæн, æрмæстдæр адæм, бæлвырддæр та аивадуарзджытæ вæййынц фыццаг раст тæрхонгæнджытæ сæ курдиатæн.
Цал æмæ цал зæрдæйы барухс кодта курдиатджын, зындгонд эстрадон зарæггæнæг Дауыраты Эдуард йæ зæрдæмæхъаргæ зарджытæй. Цал концертон программæйы, цал бæрæгбоны, цал цины хабары бахуызæнæн кодта йæ зардаивадæй.
Дауыраты Эдуарды зарджытæ сты алы темæтыл: Уарзондзинад. Фыдыбæстæ. Ныййарæг мад. Ирыстоны æрдз. Йæ репертуарæй уæлдай тынгдæр адæмы зæрдæмæ цæуы Цæгæраты Гигойы ныхæстыл зарæг Уарзонмæ:
Æз бæллиццаг фæндты,
Даргъ рæсугъд изæрты
Уарзын иунæг дæу,
Уарзын æрмæст.
Сау дыууæ дзыккуйы
Судзынц а лæппуйы,
О, æрмæст сæ нæ уыны,
Нæ уыны мæ цæст!..
Зарæггæнæджы репертуар у алывæрсыг: «Мæ фæллад цæстытæм мын ма кæс», «О, мæ хуры хай, рæсугъд чызгай!», Хетæгкаты Къостайы ныхæстыл «Мæ хуры хай — рæсугъд чызгай!», «Хуымæллæггаг дæн», «Æз цæуын дард, цæуын хæххон фæндæгтыл».
— Телеуынынадæй мæ размæ зарыдысты Годжыцаты Исахъ æмæ Суанты Ким. Уыдон мæм тынг бæрзонд стъалытæ кастысты… зæгъы эстрадон зарæггæнæг, РЦИ-Аланийы адæмон æмæ РХИ-йы сгуыхт артист Дауыраты Эдуард. — Иу хатт мын райдайæнты Хъуылаты Елхъан афтæ загъта: «Лæппу, нæхи адæмон зарджытæ куы нæ кæнай, уæд дын адæммæ цæуын зын уыдзæн. Фæлæ дæ цæмæй адæм базоной, бамбарой æмæ бауарзой, уый тыххæй дæхи æвзагыл зар!»
— Кæимæ куыстай зарды аивадыл нæ композитортæй?
— Куыстон Гæздæнты Булатимæ, Гæбæраты Ильяимæ, Æлборты Феликсимæ. Уыдонæй бирæ зонд æмæ музыкалон зонындзинæдтæ райстон. Ахæм куырыхон адæмимæ кæй куыстон, уымæй стыр амондджын хонын мæхи. Мæ репертуар хъæздыг кæныныл фæархайын алывæрсыгæй. Ис мæм уырыссаг зарджытæ Муслим Магомаевы репертуарæй, стæй уырыссаг адæмон зарджытæ. Ис ма мæм итайлаг адæмон зындгонд зарджытæ. Уыдон итайлаг æвзагыл фæзарын.
— Цы у дæ удæн, дæ цардæн зарæг?
— Зарæг сæууон хуры скаст у, зарæг цины барæг æмæ сабыр царды гимн у… Æвзæр зарæг зæронд кæны адæймагау. …Æрмæст хорз зарæг нæ зæронд кæны, æнусты цæры. Махмæ, сыхаг республикæты, кавказæгтæ æмхуызон цырен зард кæнынц сæ ритмикæмæ гæсгæ. Фæлæ ирон музыкæ, ирон мелоди æндæр у, хицæн. Ирон зарæгæн ис йæхи æнцой, йæхи зæлæвæрд, йæхи хицæндзинад. Иннæ адæмыхæттытæм куы акæсæм, уæд сæ мелодитæ сты иухуызон тагъд, схъиуд, гæпдугъ, уæлæнгай æвæрд æмæ арæзт. Ирон зарджытæй алчидæр йæхи исы уæзбынæй, æнцæйтты бæрзонддзинадмæ. Зарæггæнæг дзы йæ уд бавæры, цæмæй райхæла дидинæгау, адæмы зæрдæмæ бацауа, исты фæд ныууадза хъуыдыйæ, æвæрд мелодийы зæлæй. Хъуамæ иу бонон, чъиуы æууылдау, ма уа. Хорз зарæджы ис цавæрдæр тых, уый дæ йæ базыртыл куыд сиса, афтæ … Асыгъдæг кæны удрæбын къуымтæ рыст æмæ мастæй, адæймаджы зæрдæмæ хур ныккæсы, æмæ лæгмæ цæрын æрцæуы.
— Эдуард, дæуæн бирæ куыст вæййы зарæгимæ: ныхæстæ, мелоди хъуамæ æнгом сбадой. Уæдæ поэттимæ, композитортимæ дæр фæуынаффæ кæнут?
— Ныртæккæ кусын композитор Плиты Муратимæ. Мах, ирæттæ, æгъдауæй дæр, ныхасæй дæр — стæм хуымæтæг, æгъдаухæссæг адæм. Нæ ирон традицитæ сты нæ цардæгъдау, нæ национ сæрыстырдзинад, нæ удварн хъахъхъæнæг. Уыцы миниуджытæ зарæджы ныхæсты, стæй мелодийыл кусгæйæ дæр æвæрынц сæ уæз, сæ тæваг, сæ мидис, сæ хуыз, сæ цæсгом. Мурат, ирон музыкæ, ирон зарды аивадыл йæ зæрдæ кæмæн риссы, ахæм композитор у. Мæ куысты фæдыл ма мын æнгом бастдзинад ис нæ композитортæ Тыбылты Леонид æмæ Харебаты Тимуримæ дæр.
— Ныртæккæ нæ зарæггæнджытæ бæрæг фылдæрæй-фылдæр кæнынц. Уыдонæй та кæимæ кæныс æмгуыстдзинад?
— Ис мын бастдзинæдтæ нæ эстрадон зарæггæнджытимæ. Уæхæдæг фенут телеравдыстыты, фембæлдтыты цавæрдæр зарджытæ азарын дуэтæй: Медойты Светланæимæ, Хуытыгаты Маринæимæ, Болататы Маяимæ, Томайты Миланæ æмæ зарæггæнæг Хадыхъаты Аллæимæ. Æцæг зарæг зæронд нæ кæны. Мæ размæ, хистæртæ кæй зарыдысты, уыдоны ис стыр зæрдæ æвæрд, сæ азарынæн ис хицæн æгъдау. Уыдонæн сæ бындур у адæмон. Ирон классикты сфæлдыстадæн æмбал нæй. Уыдон уыцы иудадзыг, æнæкъуылымпыйæ цæуынц фæлтæртæм, ног уылæнау, зæронд нæ кæнгæйæ. Гæздæнты Булат кæй ныффыста, уыцы зарджытæ æмæ мелодитæ иууылдæр адæмон сты. Адæмон уый тыххæй, æмæ сæ Булат дæр адæмæй райста. Кæд ирæттæ стæм, уæд хъуамæ иронау зарæм. Ирон зарæг арт у, уарзты зынг æмæ хъуамæ мæ арт судза мæхи бар, тава мæ, æмæ уæд мæ алыварс адæм дæр зарæджы артмæ сæхи тавдзысты. Алы адæмыхаттæн дæр ис йæхи сæрмагонд мырты равæрд, музыкалон айзæлд. Æндæртимæ сын фæхæццæ кæнæн нæй.
— Дæ концертон программæтимæ кæм вæййыс кавказаг республикæты?
— Æмæ кæм нæ вæййын… Цхинвалы, Абхазы, Черкесты, Дагестаны, Кæсæджы, Хъалмыхъы… Нæ бæстæйы алы горæтты: Мæскуыйы, Пермы, Санкт-Петербурджы, Элистайы, Грознайы. Зæрдиагæй фæархайын нæ республикæйы алы бæрæгбæтты, хæрзаудæн концертты, алыхуызон фембæлдтыты, юбилейты, чи нал ис, уыцы фысджыты номарæн изæрты, чингуыты презентациты. Адæм мын æхсызгонæй бузныг фæзæгъынц, æмæ та мæ уæд æрфæнды ноджыдæр ма хорздзинад ракæнын, зæрдæйы фæндиаг балæггад кæнын.
— Эдуард, фидæнмæ дæм цавæр хъуыдытæ æмæ пълантæ ис?
— Цæмæй фадатмæ гæсгæ ног зарджытæ æмæ хицæн концерттæ скæнон районты, скъолаты клубты, уыцы хъуыддагыл кусын. Ног фæлтæры аивадмæ цымыдис кæнын æмæ сæ арфдæр зонгæ кæнын нæ поэтты сфæлдыстадимæ зарæджы æгæрон фæлгæты. Гæнæнтæ ис, æмæ кусын хъæуы сыгъдæгзæрдæ æмæ цæстуарзонæй.
— Цавæр ногдзинадмæ æнхъæлмæ кæсой дæ зарды аивадæн аргъгæнджытæ?
— Мæ зæрды ис адæмы размæ ног зарджытæ рахæссын… Алы ног зарæг дæр ног уылæн дæтты концертдзаутæн, чи зоны, тæрхон дæр хæссы. Фæлæ мæн уырны, зарды аивады ногдзинад цины монцтæ кæй хæсдзæн æдзухæйдæр адæмæн.
— Эдуард, ныры рæстæг адæмæн цæрын фæзындæр ис. Цæмæй цæры эстрадон зарæггæнæг?
— Адæм хуыздæр куы цæрой, уæд махæн дæр хорз уыдзæн нæ куыст дæр, нæ бинонты цард дæр, нæ иумæйаг Ирыстон та дидинæг калдзæн.
— Цы ис царды рæсугъддæр сфæлдыстадон кусæгæн?
— Кæд адæймаг йæ бон зоны, йæ ран æмбары, уæддæр паддзахадæй, стæй рæстæгæй, цардæвæрд æмæ фæткæй бирæ ахады. Нæ бæрзонд стъалы Хетæгкаты Къостайы гени уыд удæй сæрибар æмæ йæ куыст кодта. Йæ уды хъæздыгдзинад, йæ дунеæмбарынад æмæ мидсæрибардзинадæй гуырди йе сфæлдыстадон æнтыстыты æгæрон сагъæсты арф фурд. Уымæй нуаздзысты ирон адæм цæрыны охæн, йæ «Ирон фæндыр» нæ ферох кæндзысты дзыллæтæ тъымы-тъыматæм. Уымæн æмæ генийы хъуыдыты бæрзонддзинад мæлгæ нæ кæны. Уымæн йе стъалы цæхæр калдзæн нæ райгуырæн Ирыстоны æмæ æппæт дунеты сæрмæ иннæ стъалытимæ.
— Дæ уарзондæр ирон зарæг?
— Мæ уды баззадысты Суанты Ким æмæ Годжыцаты Исахъы зарджытæ. Уыцы зарджыты айзæлд тынг хæдхуыз у, зæрдæскъæфт кæнынц лæджы, уæлвонг Кавказы хæхты хъæбысы урсбарц æхсæрдзæнты хъазтау.
— Дæ бинонтæ музыкæмæ æмхиц сты?
— Музыкалон ахуырад нæм ис, фæлæ мæ цардæмбал кусы уырыссаг æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæгæй.
— Дæ кæстæртæ дæхи фæндиаг.
— Ис мын чызг æмæ лæппу: Мæдинæ æмæ Хетæг. Мæ чызг æндæр мыггагмæ ахаста нæ бинонты, мыггаджы рæсугъд фарн. Лæппуйæн дæр ахъуыдыйаг у уыцы фарста. Ныр — æйтт, зæгъгæ, усгур лæппу у.
— Эдуард, дæ уацтæ вæййынц республикон газетты, журналты. Фыссыс рæстуд адæмыл, царды ахъаззаг фарстатыл… Фæнды дæ хицæн чиныгæй дæ уацмыстæ, стæй дæ уарзон эстрадон зарæггæнджыты, артистты, композиторты тыххæй чиныг рауадзын?
— Æнæмæнг, ис мæ зæрдæйы уыцы хъуыды. Чиныгыл дысфæлдæхтæй кусын, мæ фадат, мæ рæстæг куыд амоны, афтæ йæ рæвдз кæнын рауагъдадæн. Кусын, архайын адæмæн хорздзинад ракæныныл! Дуне знæт ма уæд æмæ Зæххыл Сабырдзинад æрцæрæд!
Ныхас ныффыста БЫЗЫККАТЫ Земфирæ