“Цы сты мӕ рӕнхъытӕ, мӕ фыст? Ысты мӕ зӕрдӕйы цӕссыгтӕ…”

0
248

Афтӕ фыста кӕддӕр рукъаг лӕппу Плиты Олег. «Рӕстдзинад»-ы редакцимӕ дӕр-иу ӕхстуад ӕрбакодта поэт Хаджеты Таймуразимӕ. Уӕд Дыгъуызты Тенгиз дӕр махмӕ куыста, ӕмӕ йӕ уый цыхуызы сныв кодта, мӕнӕн дӕр афтӕмӕй уайы мӕ цӕстытыл: «Плиты Олегимӕ мӕн ивгъуыд ӕнусы ӕстайӕм азты базонгӕ кодта Хаджеты Таймураз.

Хъуыддаг та уыдис афтӕ. Иу сӕрдыгон райсом мӕм газет «Рӕстдзинад»-ы редакцимӕ мӕ кусӕн уатмӕ Хаджейы-фыртимӕ ӕрбацыд къӕсхуыртӕарӕзт лӕппулӕг. Аив ӕмӕ йыл рӕсугъд фидыдта, иугай урс хъуынтӕ кӕм фӕзынд, уыцы цыбырдым боцъо, стӕй, европӕйаг модӕйыл хуыд чи уыдис, уыцы райстбавӕрд уӕлӕдарӕс. Исты цымыдис ныхас-иу куы кодта, уӕд-иу цыма йӕ цъӕх цӕстыты хъӕлдзӕг рухс цырӕгътӕ сыгъдис, уыйау уыдысты худӕндзаст. Уӕд райдыдта Олег поэзийы йӕ фыццаг фӕлварӕнтӕ. Уыцы бон ӕй Хаджеты Таймураз иу ран нал уагъта, фӕндыдис ӕй, цӕмӕй ӕз дӕр байхъуыстаин Оледжы ӕмдзӕвгӕтӕм ӕмӕ мӕ хъуыды загътаин».

Ӕз Плиты Оледжы царды хабӕрттӕ лыстӕггай нӕ фысдзынӕн, фӕлӕ йӕ хо Ленӕ куыд зӕгъы, афтӕмӕй, уый уыдис Ирыстоны ӕхсарджын патриот. Ивгъуыд ӕнусы, нӕуӕдзӕм азты, нӕ бӕстӕ куы сӕмтъеры, уӕд Олег зӕрдиагӕй архайдта лыгъд адӕмы бабӕстон кӕныныл, архайдта ӕхсӕнадон царды хъуыддӕгты дӕр. Уый уыдис ӕхсӕнадон организаци «Адӕмон ныхас»-ы, фӕстӕдӕр та «Адӕмон цӕдис»-ы правленийы уӕнг, газет «Алантӕ»-йы редколлегийы уӕнг, ӕмӕ сӕрмагонд уацхӕссӕг. Бирӕ фарны хъуыддӕгтӕ бантыстаид Олегӕн, ӕгъатыр низы амӕттаг куы нӕ фӕуыдаид, уӕд. Скодтой йын ӕртӕ операцийы, йӕ уд-иу цард ӕмӕ мӕлӕты астӕу уыдис, фӕлӕ уӕддӕр быхста йӕ уӕззау низӕн, йӕ уды дудгӕбонӕн. Йӕ фӕстаг ныфс ӕмӕ цардамынд уыдысты йӕ фыдыуӕзӕг ӕмӕ йе сфӕлдыстад:

«Мӕ фыдӕлты уӕзӕг нындӕгъди нӕ хъӕдкъулыл сасымау, дӕтты мын, зӕххыстӕн, нырма дӕр уӕлмонц ӕмӕ ныфс. Ӕнусон бӕлццӕттау фӕцыдысты ивгъуыдмӕ азтӕ. Мӕнӕн та ныууагътой сӕ уӕззау, сӕ фӕллад, сӕ рыст.

Цы ма зӕгъон, оххай, мӕ «ӕрц-тох» дзы нал хъуысы хӕхты. Ӕцӕгӕлон адӕм, сбырста мӕ афтӕмӕй низ. Лӕмӕгъ та зӕронд хӕстон, уӕддӕр дын йӕ сӕрмӕ кӕм хӕссы, фыдӕлты зӕронд мӕсыг, ӕгайтма мын а зӕххыл ис».

Мӕнӕ цы фыста йӕ рӕстӕджы Джусойты Нафи Плиты Оледжы тыххӕй «Курдиатджын лӕппу» зӕгъгӕ, уым: «Олег не ‘хсӕн кӕй нал ис, уый канд литературон процессы риссаг хъӕдгом нӕу. Оледжы дзӕбӕх чи зыдта, уыдонӕн се ‘ппӕтӕн дӕр у, цӕрӕнбонтӕм сӕ зӕрдӕтӕй чи нӕ рафтдзӕн, ахӕм хъынцъымы сӕр. Гъе, фӕлӕ уымӕн ницыуал хос ис. Нӕ хӕс у Оледжы ном ӕмӕ йӕ курдиатджын зарӕг мысын, ӕмӕ сӕ нӕ адӕмы зӕрдӕмӕ, национ хӕзнайау хӕссын. Адӕм хъуамӕ сӕ хъӕбулты сфӕлдыстадмӕ кӕсой ныййарӕг мады цӕстӕй, аргъ кӕной се ‘ппӕтӕн дӕр, стырӕй-чысылӕй, сӕ номыл цы хӕрзиуджытӕ ныууадзынц, уыдон та уой ӕвӕрынхъом ӕмӕ фидӕны фӕлтӕртӕм адӕттынхъом.

Зонын ӕй, литературӕйы историйы бирӕ цыдӕртӕ баззайы йӕ рӕстӕджы хорзыл нымадӕй. Фӕлӕ Оледжы хуыздӕр ӕмдзӕвгӕтӕ рӕстӕджы ӕгъатыр уылӕнты кӕй нӕ аныгъуылдзысты, фидӕны ирон фӕсивӕдмӕ кӕй фӕхӕццӕ уыдзысты, уый мӕ зӕрдиагӕй уырны».

Ӕз Плиты Оледжы бахъуыды кодтон цыргъзонд, хъӕлдзӕг адӕймагӕй. Уый афтӕ кӕй уыд, уый бӕрӕг у, дӕлдӕр ын цы цыбыр худӕджы нывтӕ мыхуыр кӕнӕм, уыдонӕй.

***

Амард иу ӕгады лӕг. Зианыл ныхас чи кодта, уый дзы ахӕм ӕппӕлдтытӕ ракодта, ӕмӕ, йӕ чи нӕ зыдта йӕ удӕгасӕй, уый йӕ фенхъӕлдтаид Хуыцау. Иу дзырдӕй, зӕххон зӕд дзы скодта. Уӕд ӕм бацыд иу, ӕмӕ йын афтӕ зӕгъы:

— Мӕ хъуг мын адавта, мӕ хъуг, ӕмӕ ма йӕ мӕнӕ адӕмы раз зӕгъ.

— О, дӕ хӕдзар макуы фехӕла, мӕнӕн дӕр ӕй адавта, ӕмӕ йӕ мӕнӕн цӕмӕн дзурын кӕныс, бацу, дӕлӕ хуыссы ӕмӕ йын йӕхицӕн зӕгъ, —дзуапп ын радта уый.

***

Дыууӕйӕ хъазынц шахмӕттӕй. Сӕ иу иннӕйы нал уадзы: — Цӕй-ма, рацу.

— Чысыл фӕлӕуу, ам сӕрӕй ахъуыды кӕнын хъӕуы.

— Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, сӕрӕй хъӕуы хъуыды кӕнын. Ӕнӕ сӕрӕй гуыр къодах йеддӕмӕ ницы у.

— Бынтон раст нӕ дӕ, — загъта йын дыккаг. Сӕр ма ӕххӕст кӕны дзаума ауындзыны хӕстӕ дӕр. Сӕр дыл куы нӕ уа, уӕд дӕ худ дӕ къухы хӕсдзынӕ.

***

Ӕрбацыд мӕгуыр лӕг, ӕмӕ йӕ кӕрцы къӕрийӕ кӕрӕдзийыл ницы хӕцыд.

Иу хъал лӕппу йӕ фырхъалӕй мӕстӕй мардта мӕгуыр лӕджы:

— Хорз лӕг, хӕдзары дӕм бирӕ бирӕгътӕ ис, дӕ кӕрц дын куы ныббыдыргъы кодтой бынтон. Хӕргӕ дӕ куыннӕ кӕнынц, хӕргӕ?

— Бирӕгътӕ мӕм нӕй, фӕлӕ мӕм дӕу хуызӕн куыйтӕ ис, — загъта йын мӕгуыр лӕг.

***

— Духъ(хъы) дыууӕ «хъ»-йы фыссын хъӕуы? — фӕрсы ахуыргӕнинаг ахуыргӕнӕджы.

Ахуыргӕнӕг ӕй нӕ зыдта ӕмӕ йын афтӕ зӕгъы:

— Иу дӕр уал ын фаг уыдзӕн, стӕй ахъуыды кодта ӕмӕ ма бафтыдта: — рӕстӕгмӕ.

Духъ(хъ) — куыройы фыдтӕ дӕрзӕггӕнӕн кусӕндзаума, цӕмӕй хуыздӕр цъӕл кӕной нӕмыг.

Ӕрмӕг бацӕттӕ кодта Абайты Эдуард

ОСТАВЬТЕ ОТВЕТ

Please enter your comment!
Please enter your name here