Рӕсугъд зӕрдӕйы курдиат

0
389

Номдзыд композитор Ӕлборты Феликсы

райгуырдыл сӕххӕст 85 азы

Ивгъуыд ӕнусы ӕхсайӕм азты ирон музыкалон профессионалон аивады барджын къахдзӕфтӕ кӕнын чи райдыдта, ӕмӕ ахадгӕ бӕркад чи ныууагъта, уый уыд зындгонд ирон композитор ӕмӕ рухстауӕг Ӕлборты Шалвайы фырт Феликс.

Райгуырд 1935 азы, сентябры мӕйы Хуссар Ирыстоны горӕт Цхинвалы. Йӕ ныййарджытӕ уыдысты, адӕмы ‘хсӕн рӕстагӕй цӕрын чи фӕрӕзта, ахӕм уӕздан ӕмӕ ӕфсармджын адӕм. Музыкӕмӕ уарзондзинад ӕм фӕхӕццӕ йӕ мадӕй. Уый дӕсны уыд музыкалон инструменттӕй цӕгъдынмӕ, хорз арӕхст зарынмӕ, зыдта ирон адӕмон музыкалон сфӕлдыстад. Йӕ лӕппу Феликс дӕр куы фембаргӕ, уӕд ахуыр кодта музыкалон инструменттӕй цӕгъдыныл.

1956 азы каст фӕци Тбилисы паддзахадон консерваторийы цур сывӕллӕтты музыкалон скъола. Йӕ курдиат ам ноджы тынгдӕр кӕй рабӕрӕг, уымӕ гӕсгӕ йӕ ӕнӕ фӕлварӕнтӕй айстой консерваторимӕ. Ахуыр та кодта композицийы факультеты номдзыд музыкант, композитор Иона Тускиямӕ. Уый дӕр ӕмбӕрста, Феликсӕн йӕ курдиаты авналӕнтӕ уӕрӕх кӕй сты, уый, ӕмӕ йын консерваторийы йӕ ахуырӕн, арф ӕмӕ бирӕвӕрсыг зонындзинӕдтӕ исынӕн арӕзта ӕппӕт фадӕттӕ дӕр. Феликс архайдта йӕ зондамонӕджы фӕдзӕхстытӕ ӕххӕст кӕныныл.

1961 азы Феликс консерватори ӕнтыстджынӕй каст куы фӕци, уӕд иу аз бакуыста ахуыргӕнӕгӕй Тбилисы музыкалон скъолайы. Фӕстӕдӕр ӕй ӕрбахуыдтой Хуссар Ирыстоны кафт ӕмӕ зарды паддзахадон ансамбл «Симд»-мӕ (уыцы ном дӕр ын йӕхӕдӕг радта) аивадон разамонӕг ӕмӕ сӕйраг дирижерӕй.

Ансамблмӕ куы ӕрбацыд, уӕд фыццагдӕр бацархайдта, йӕ оркестр цы ирон кафты цӕгъдтытӕ кодта, уыдонмӕ музыкалон ӕгъдауӕй базилыныл, зарджытӕ дӕр сӕ зӕлынадмӕ гӕсгӕ фӕудджындӕр кодта, сӕ адӕмон бындур сын нӕ фехалгӕйӕ.

Ансамбл «Симд»-ы Феликсы сфӕлдыстадон архайдмӕ куы ӕркӕсӕм, уӕд, фидарӕй зӕгъӕн ис, ӕмӕ йӕ фӕрцы ацы аивадон артдзӕсты кад зынгӕ фӕбӕрзонддӕр.

Ансамблы ӕнтыстджынӕй къорд азы бакусыны фӕстӕ Феликс фыццаг уыд Цхинвалы музыкалон скъолайы ахуыргӕнӕг, фӕстӕдӕр та — йӕ директор. Уым кӕй ахуыр кодта, уыцы фӕсивӕдӕн цӕмӕй дарддӕр рӕзты фадӕттӕ уа, уый тыххӕй хъуыд астӕуккаг музыкалон ахуырады артдзӕст. Ӕмӕ Феликс облӕсты ӕмӕ Гуырдзыстоны культурӕйы фарстытӕн дзуапдӕттӕг хицауады баууӕндын кодта Цхинвалы музыкалон училищӕ байгом кӕныныл. Уыцы хъуыддаг йӕ къухы бафтыд 1968 азы. Уырдӕм ахуыргӕнджыты Феликс февзӕрста тынг лӕмбынӕг, ахуыргӕнӕндонӕн цы инструменталон, ахуырадон, методикон ӕрмӕджытӕ хъуыд, уыдон дӕр самал кодта йӕхӕдӕг. Афтӕмӕй йӕ сӕргъы уыд ссӕдз азӕй фылдӕр. Ныртӕккӕ училищӕ хӕссы йӕ ном. Чи дзы кусы, уыцы ахуыргӕнджытӕ йын йӕ цӕстуарзон фӕдзӕхстытӕ ӕххӕст кӕнынц се ‘рвылбоны куысты.

Феликс аивад ӕмӕ культурӕйыл зӕрдиагӕй кӕй аудыдта, уый рабӕрӕг, Хуссар Ирыстоны облӕсты ӕххӕстгӕнӕг комитеты культурӕйы хайады сӕргъы лӕугӕйӕ, цы арфӕйаг хъуыддӕгтӕ бакодта, уыдонӕй. Йӕ фӕрцы Цхинвалы фӕзынд орган. Ацы музыкалон инструмент тынг уарзта, уымӕн ӕмӕ йӕ зӕлынадмӕ гӕсгӕ хӕстӕг лӕууы ирон фӕндырмӕ. Ивгъуыд ӕнусы 1966 азы Феликс уыд Германы ӕмӕ, номдзыд композитор Иоганн Себастьян Бах кӕуыл цагъта, уыцы органыл ацагъта йӕхӕдӕг. Уӕдӕй фӕстӕмӕ йӕ уд хъардта Хуссар Ирыстоны уыцы диссаджы музыкалон инструмент сӕвӕрыныл. Фыдӕлты загъдау, ирон лӕджы куы бафӕнда, уӕд ӕнӕ дон ранӕй дон рауаддзӕн. Феликс дӕр афтӕ, йӕ раг бӕллиц сӕххӕст кодта — Цхинвалы азӕлыдысты органы алӕмӕты, уд сыгъдӕггӕнӕн ӕрвон музыкӕйы зӕлтӕ. Уый фӕрцы та республикӕйы музыканттӕн се сфӕлдыстадон гӕнӕнтӕ зынгӕ фӕуӕрӕхдӕр сты. Уымӕн ӕмӕ уый у музыкалон аивады агургӕ ӕмӕ ӕнӕаргӕ хӕзна. Феликс ноджы фылдӕр ӕргом аздӕхта Хуссар Ирыстоны аивадон артдзӕстыты сфӕлдыстадон архайдмӕ.

1975-1978 азты Ӕлборты Феликс уыд Хуссар Ирыстоны наукон-иртасӕн институты зонадон кусӕг. Ам ын фадат фӕци ирон адӕмон ӕмӕ профессионалон музыкӕйы зӕлты арӕзт, сӕ спецификон хуызтӕ ӕмӕ фыдӕлтыккон музыкалон инструментты зӕлынад иртасынӕн ӕмӕ ахуыр кӕнынӕн. Йӕ раиртӕстытӕм гӕсгӕ цы хъуыдытӕм ӕрцыд, уыдоны бындурыл фыста зонадон уацтӕ. Ирон профессионалон музыкӕйы ногдзау — Галаты Барисы цард, сфӕлдыстадон ӕмӕ рухстауӕн архайдыл дӕр фыццаг Феликс ныффыста ахадгӕ иртасӕн куыст.

Ивгъуыд ӕнусы 90-ӕм азты Феликсы бӕлвырд аххосӕгтӕм гӕсгӕ йӕ цӕрӕн бынат раивын бахъуыд Дзӕуджыхъӕумӕ. Ам ӕй снысан кодтой Цӕгат Ирыстоны гуманитарон ӕмӕ социалон иртасӕнты институты хистӕр наукон кусӕгӕй. Уыцы-иу рӕстӕг ма уыд кафты паддзахадон академион ансамбл «Алан»-ы оркестры разамонӕг дӕр. Ацы номдзыд сфӕлдыстадон коллективыл композиторы зонд ӕмӕ фӕлтӕрддзинад хорзӕрдӕм сахадыдтой. Йӕ оркестры фӕзынд, ирон кӕфтыты национ хуыз чи ирддӕр кодта, ахӕм фыдӕлтыккон адӕмон музыкалон инструменттӕ.

Йӕ царды фӕстаг бонтӕм Феликс йӕ бирӕвӕрсыг зонындзинӕдтӕ лӕвӕрдта Культурӕйы республикон колледжы студенттӕн. 2004 азы чиныгуадзӕн «Ир» мыхуыры рауагъта йӕ иуыл ахсджиагдӕр ӕмӕ ахадгӕдӕр наукон куыст — чиныг «Ирӕтты музыкалон культурӕ». Ис дзы дыууӕ хайы. Сӕ иуы Феликс лӕмбынӕг иртасы ирон адӕмон зарджыты зӕлынад, сӕ арӕзт ӕмӕ спецификӕ. Иннӕйы та бӕлвырд ӕрфыста ирон адӕмон музыкалон инструментты арӕзт ӕмӕ зӕлынады миниуджытӕ. Ацы чиныг хъӕздыг у, нырмӕ музыкалон аивады зындгонд чи нӕ уыд, ахӕм цымыдисаг ӕрмӕджытӕй ӕмӕ къамтӕй. Ӕхсызгонӕй дзы пайда кӕнынц райдайӕн, астӕуккаг ӕмӕ уӕлдӕр музыкалон скъолаты ахуыргӕнджытӕ, студенттӕ, ахуырдзаутӕ, аспиранттӕ, наукон кусджытӕ, профессионалон ӕмӕ хихъӕппӕрисадон къордты ӕмӕ ансамблты разамонджытӕ, ирон адӕмон музыкалон инструменттӕ аразджытӕ.

Феликс 1983 азы уыд Венгрийы. Бирӕ фӕхъуыста венгрийӕгты адӕмон музыкӕмӕ. Федта сын сӕ музыкалон инструменттӕ дӕр. Ирыстонмӕ куы ссыд, уӕд венгриаг ӕмӕ ирон адӕмы музыкалон культурӕйы иудзинадыл ныффыста мидисджын уац: «Венгриаг ясты иу фарсты тыххӕй». Ӕмӕ йыл тынг ӕхсызгонӕй сӕмбӕлдысты Цӕгат Кавказы ахуыргӕндтӕ. Куыд ахуыргонд, афтӕ ӕлборы-фырт иудадзыгдӕр архайдта республикон, ӕппӕтцӕдисон ӕмӕ ӕппӕтуӕрӕсеон зонадон конференциты. Музыкалон аивады тыххӕй-иу дзы цы докладтӕ скодта, уыдон алкӕддӕр уыдысты мидисджын, ахадгӕ ӕмӕ уырнинаг дӕнцӕгтӕй ӕххӕст.

Ирон музыкалон аивады рӕзтмӕ Феликс цы ахадгӕ ӕвӕрӕн бахаста, уый тыххӕй йын лӕвӕрд ӕрцыд РЦИ-Аланийы аивӕдты сгуыхт архайӕджы кадджын ном, Хетӕгкаты Къостайы номыл паддзахадон преми, ӕппӕтуӕрӕсеон ӕхсӕнад «Чырыстон Уӕрӕсе»-йы разамынд та йын саккаг кодта номдзыд композитор Георгий Свиридовы майдан.

Феликс цы музыкалон уацмыстӕ ныффыста, уыдонӕн сӕ зынгӕдӕртӕ сты: кантатӕ «Бургустан», вокалон-хореографион сюитӕ «Ирон чындзӕхсӕв», «Лирикон дуэт», «Авдӕны зарӕг», Хуссар Ирыстоны паддзахадон гимн, Концерт фортепиано ӕмӕ симфонион оркестрӕн, сюитӕ Коцойты Арсены радзырдтӕм гӕсгӕ, сюитӕ киноныв «Тбаухохы таурӕгъ»-мӕ, ари виолончел ӕмӕ фортепианойӕн, «Ирон кафт» кларнет, фортепиано ӕмӕ арфӕйӕн ӕмӕ бирӕ ӕндӕр уацмыстӕ. Уыдонӕй уӕлдай ма йӕ музыкӕйӕ саив кодта дзӕвгар спектаклтӕ ӕмӕ кинонывтӕ.

Зындгонд ирон курдиатджын композитор йӕ цардӕй ахицӕн 2005 азы. Фӕлӕ йӕ ном ӕмӕ аивады фарн цӕрынц Ирыстоны зӕххыл ӕмӕ ӕгӕрон цин хӕссынц нӕ адӕмӕн.

Йе сфӕлдыстады тыххӕй сӕ хъуыдытӕ зӕгъынц:

Гӕздӕнты Булат, зындгонд фӕндырдзӕгъдӕг, УФ-йы адӕмон артист:

— Ӕлборты Феликс ирон музыкалон аивад систа ног, уӕлдӕр къӕпхӕнмӕ, йӕ ирд ӕмӕ ӕнӕбафӕзмгӕ курдиаты фӕрцы йын радта рӕзты тыхтӕ. Йӕ зарджытӕ йын чи нӕ зоны, ахӕм адӕймаг, ӕвӕццӕгӕн, нӕй. Удыхъӕдӕй дӕр тынг фӕлмӕн ӕмӕ уӕздан адӕймаг уыдис. Ӕз-иу арӕх фембӕлдтӕн йемӕ, ӕмӕ иудадзыгдӕр ныхас кодтам аивадыл. Бирӕ зыдта. Йӕ алывӕрсыг ӕмӕ арф зонд уыд стыр скъола не ‘ппӕтӕн дӕр. Бӕргӕ, куы ма цардаид, уӕд ма йӕ Ирыстонӕн бирӕ хӕрзты кӕй бацыдаид, ууыл ӕз дызӕрдыг нӕ кӕнын.

Бӕтӕгаты Татьянӕ, Мӕскуыйы Культурӕйы паддзахадон институты профессор:

— Ӕлборты Феликсы музыкӕйы зӕлтӕ сты ирд ӕмӕ уырнинаг, йӕ аивадон фӕлгонцтӕ зӕрдӕагайгӕ ӕмӕ ӕнӕферохгӕнгӕ, йӕ уацмыстӕ адӕмӕн уарзон ӕмӕ зындгонд. Феликс уыд композитор-лирик. Йӕ музыкӕмӕ хъусгӕйӕ, афтӕ зыны, цыма йӕ бон баци ныккӕсын нӕ ирон сагсур лӕппуты ӕмӕ зӕдӕнгӕс чызджыты, астӕу кары, ацӕргӕ адӕмы зӕрдӕйы ӕмӕ зонды ӕрфытӕм. Ӕмӕ сын сӕ миддунейы ӕмӕ царды фӕндӕгты тыххӕй радзырдта йӕ диссаджы аив музыкӕйы зӕлты фӕрцы. Йӕ музыкалон аивады сӕйраг архайджытӕ сты рӕдау, цӕстуарзон, хатгай тызмӕг ӕмӕ дардмӕуынаг зонды хицау чи у, ахӕм адӕм.

Феликс у рухс музыкалон лирикон курдиаты хицау. Ис ӕм музыкӕйы драматизмы ӕнкъарынад. Ирон адӕмон фольклор иттӕг хорз кӕй зоны, йӕ алы фӕзилӕнтӕй дӕр ын, музыкӕ фысгӕйӕ алывӕрсыгӕй кӕй пайда кӕны, уый дзурӕг у йӕ курдиаты хӕдбындурдзинадыл, йӕ музыкалон ӕрмдзӕфы хӕдхуыз ӕмӕ ӕнӕбафӕзмгӕ рухс ахорӕнтыл.

Къӕбойты Никъала, Суанты Кимы номыл национ паддзахадон эстрадон оркестры аивадон разамонӕг ӕмӕ дирижер, композитор, УФ-йы ӕмӕ РЦИ-Аланийы аивӕдты сгуыхт архайӕг:

— Алы адӕймаджы царды дӕр ис хъысмӕтфӕлварӕн уысмтӕ. Уыдоны рӕстӕг лӕг фембӕлы адӕймагыл, уый та йӕ зондӕй, йӕ курдиатӕй, аивы нӕ цӕстӕнгас цардмӕ ӕмӕ дзы цы хъуыддагыл хӕст вӕййӕм, уымӕ ӕнӕхъӕнӕй дӕр. Ахӕм Хуыцауы ӕрвыст лӕг мӕ царды уыд зындгонд композитор, зӕрдӕхӕлар ӕмӕ цӕстуарзон хистӕр Ӕлборты Феликс. Мӕнӕн мӕ мад Жаннӕ ирон аивады зынгӕдӕр архайджытӕй иу кӕй уыдис, уымӕ гӕсгӕ ӕз Феликсы базыдтон мӕ сабидуджы. Фыццаг хатт ӕй куы федтон, уӕд мыл цыди ӕхсӕз азы. Нӕ хӕдзармӕ уый ӕрбацыд зындгонд оперон зарӕггӕнӕг Дзуццаты Викторимӕ. Куыддӕр ӕрбацыд Феликс нӕ хӕдзармӕ, афтӕ райдыдта цӕгъдын ирон мелоди, нӕ хӕдзары цы роял уыд, ууыл. Мӕнмӕ уый афтӕ диссаг фӕкаст, ӕмӕ исдуг мӕ улӕфт дӕр баурӕдтон. Мӕ мад дӕр фортепианойӕ тынг дӕсны цагъта, фӕлӕ йӕ амонӕнтыл Феликсы фӕлмӕн ӕнгуылдзты уырзтӕ куы андзӕвыдысты, ӕмӕ алӕмӕты ирон цагъд куы райхъуыст, уӕд мын цыма аивады ног дуне байгом, цыма музыкалон инструментыл цӕгъдгӕ нӕ, фӕлӕ йӕ рӕвдаугӕ кодта, афтӕ мӕм фӕкаст. Феликс, канд курдиатджын музыкант нӕ уыд, фӕлӕ зыдта цӕрын хӕларӕй алкӕимӕ дӕр. Цхинвалы куы цард, уӕддӕр-иу ӕм уазӕгуаты арӕх уыдтӕн. Тынг рӕдау уыд, канд йӕ курдиаты ӕмӕ зонды гӕнӕнтӕй нӕ, фӕлӕ ма цӕхх ӕмӕ кӕрдзыныл дӕр.

Феликс кӕд не ‘хсӕн нал ис, уӕддӕр, мӕ алыварс чи ис, уыцы музыканттӕ ӕмӕ композиторты ‘хсӕн уый тыххӕй ныхас куы рацӕуы, уӕд не ‘ппӕты цӕсгӕмттӕ дӕр ныррухс вӕййынц, ахъазы сыл фӕлмӕн мидбылхудт. Уый та дзурӕг у, йӕ фарн ӕнусон кӕй у, ууыл.

Дзуццаты Сослан, фӕндырдзӕгъдӕг, РЦИ-Аланийы адӕмон артист:

— Феликс мӕ зӕрдӕйы кӕддӕриддӕр цӕры, куыд курдиатджын композитор ӕмӕ кӕстӕруарз хистӕр. Ме сфӕлдыстадон фӕндагыл мын тынг ӕххуыс уыдис. Ирон фӕндырӕн ӕмӕ йӕм симфонион оркестрӕн цы уацмыс фыст ӕрцыд, уый фыццаг хатт ӕз ацагътон нӕ филармонийы оркестримӕ. Ӕмӕ йӕ сӕрмагондӕй мӕ номыл кӕй ныффыста, уымӕй иттӕг сӕрыстыр ӕмӕ бузныг дӕн. Ирыстоны дзыллӕ хъуамӕ сӕхи стыр амондджын хоной, Феликсы хуызӕн ӕвӕджиауы курдиаты хицау композитор, фӕлмӕнзӕрдӕ, сабийау, ӕнӕхин адӕймаг семӕ иу дуджы кӕй цард, уымӕй…

Ӕрмӕг бацӕттӕ кодта Гасанты Валери

ОСТАВЬТЕ ОТВЕТ

Please enter your comment!
Please enter your name here