Цæгат Ирыстоны облæстон фæскомцæдисон организацийы хъæбатыр азфысты ирд рæнхъытæ чи бахаста, уыдонæй иу уыд алагираг Цомайты Ольгæ дæр. Тызмæг фыдæлтыккон æгъдæуттæ сæттыны æмæ советон хицаудзинад Цæгат Ирыстоны фидар кæныны азты уымæ стыр лæгдзинад разынд, æмæ йæ бон бацис, сылгоймаджы ном æгад чи кодта, уыцы æгъдæуттæ аппарын, стæй æрлæууыд ног цард аразджыты рæнхъыты. Цомайты æвзыгъд чызджы сгуыхтдзинад фыццаг фæскомцæдисонтæй иу кæй уыд, уым нæй, фæлæ йæ бон кæй бацис йæ фæстæ фæсивæды рахонын.
Цомайты Ольгæ райгуырд 1889 азы. Йæ ныййарджытæ Петр æмæ Налди иннæ хъæуккæгты хуызæн уыдысты æнæзæхх зæхкусджытæ. Алы аз дæр-иу сæ зæхх хаццоны исын бахъуыд сæ сыхаг хъæздыджытæй. Фæлæ-иу уыцы зæххы гæппæл цæмæй бакуыстаиккой, уый дæр кæй нæ уыд, уымæ гæсгæ бæхтæ æмæ галтæ хъæздыджытæй куырдтой.
1912 азы уый дины скъолайы æнтыстджынæй каст фæци 4 къласы, хæдзары куыстыты æххуыс кæнын райдыдта ныййарджытæн. Фæстæдæр 1917 аз ралæууыд. Революцийы руаджы Цомайтæ зæхх райстой. Ныр бинонты уавæр иуцасдæр фæхуыздæр. Фыд, бинонты хистæр, зæрдиагæй сæмбæлд советон хицаудзинадыл. Фæлæ цыбыр рæстæджы фæстæ сæ цин фæдзæгъæл. Урсгвардион афицертæ бацахстой Алагир.
Уæд большевикты партийы æпппæт уæнгтæ дæр ацыдысты æмбæхст бынæттæм. Æрмæст Цомайты хæдзары арæх фенæн уыд Ольгæйы мадыфсымæр революционер Цæллагты Ладийы. Уымæй æвзонг чызг фыццагдæр базыдта, большевиктæ æмæ меньшевиктæ чи сты, уый, дыууæтæ дæр цæуыл тох кæнынц, уыдæттæ.
Цомайты хæдзар уыд хъæугæрон, хъæдмæ ‘ввахс. Уымæ гæсгæ æнцонвадат ссис сусæг куыстæн. Ам арæх большевиктæ æмбæлдысты кæрæдзиуыл. Цæллагты Лади арæх Ольгæйæн лæвæрдта хæслæвæрдтæ, уый та бастдзинад дардта иннæ большевиктимæ. Уымæй уæлдай арæх уыд се ‘мбырдты дæр.
1920 азы мартъийы Алагир сыгъдæггонд æрцыд урсгвардионтæй. Советон хицаудзинад фидар кæнын райдыдта. 20 мартъийы митинг арæзт æрцыд бынæттон аргъуаны кæрты. Ам раныхас кодтой зынгзæрдæ большевиктæ Таболты Петкæ æмæ Цæллагты Къоста. «Абонæй фæстæмæ сылгоймæгтæн æмхуызон бартæ ис нæлгоймæгтимæ», — дзырдтой дыууæйæ дæр.
Уыцы бон Ольгæ куы ‘рбацыд сæ хæдзармæ, уæд комкоммæ загъта йæ фыдæн: «Нал мæ фæнды цагъайраг уæвын. Æз адæймаг дæн æмæ хъуамæ исты пайда æрхæссон адæмæн. Мæ фыд, мауал мæ дом, мæ мад æмæ мæ мадымад цы цардæй цардысты, ахæм цард кæнын».
Ай-гъай, Петр йæ чызджы æмбæрста. Нæ йæ æмбæрстой иннæтæ, уæлдайдæр æввахсдæр хæстæджытæ. Зæгъæм, йæ фыдыфсымæр æдзухдæр загъд кодта: «Уый нæ фегад кодта».
1920 азы Цомайты Ольгæ курдиат балæвæрдта, цæмæй йæ айсой фæскомцæдисы рæнхъытæм. Зылдкомы секретарь уыдис Гозымты Геор йæ фидæны мой æмæ æмбал уымæн 20 сентябры радта, йæ номыр 18-æм кæмæн уыд, ахæм фæскомцæдисон билет, æмæ ныртæккæ дæр ис Республикон бæстæзонæн музейы.
Фыццаг бонтæй фæстæмæ Ольгæ арты хуызæн сыгъдис фæскомцæдисон куысты. Уый цавæрдæр æгæрон тыхæй йæхимæ æлвæста æрыгон хохаг чызджыты. Уымæн æмæиу уымæй цы базыдтой, уыдæттæ сæм диссаг кастысты, уæлдайдæр: æхсæнадон фæллой, хуыйджыты скъола, æнахуыргонддзинад сафыны курсытæ æмæ æндæртæ. Ольгæ та алырдæмдæр æййæфта. Йæ сæйраг хæстæй иуыл нымадта, гæнæн куыд ис, афтæ фæскомцæдисмæ фылдæр æрыгон хохаг чызджыты æрбакæнын.
Куыд арæхстджындæр разамонджытæй иуы, афтæ Цомайты Ольгæйы 1921 азы снысан кодтой партийы зылды комитеты сылгоймæгты хайады инcтрукторæй æмæ дзы бакуыста æртæ азы. Зылдкомы аппараты кусгæйæ, уый уыдис Цæгат Кавказы æмæ Фæскавказы сылгоймæгты съезды делегат. 1921 азы Дзæуджыхъæуы цыдис хæххон сылгоймæгты фыццаг съезд. Чи дзы раныхас кодта, уыдонæй та иу уыдис Цомайты Ольгæ.
1924 азы уый ахуырмæ æрвыст æрцыд Тбилисмæ бакуйаг комиссарты номыл Фæскавказаг коммунистон университетмæ. Дыууæ азы фæстæ Ольгæ æрыздæхт Ирыстонмæ, сылгоймæгты хайады сæргълæууæгæй куыста Алагиры æмæ Рахизфарсы
райкомты. Уый фæстæ, 1929 азы, облæстон партион конференцийы æвзæрст æрцыд партийы обкомы уæнгæй, уыцы-иу рæстæг æвзæрст æрцыд облæххæсткомы уæнгæй дæр.
Бæрнон бынæтты кусгæйæ, Цомайты Ольгæ уæддæр æмбæрста, дарддæр ахуыр кæнын кæй хъæуы, уый. Уымæ гæсгæ 1932 азы бацыд Тимирязовы номыл хъæууонхæдзарадон академимæ. Фæлæ ацы ахуыргæнæндон фæуын уымæн нæ бантыст: бинонты царды æууæлты фæдыл æй раивын бахъуыд Киргизийы зооветеринарон институтмæ. Ахуыр куы фæци, уæд та æрвыст æрцыд Дагестаны АССР-йы Гунибы районмæ. Ам æнæсцухæй фæкуыста 20 азæй фылдæр. Йæ бирæазон æнæзæрдæхудт фæллойы тыххæй хорзæхджын æрцыд бирæ ордентæ æмæ майдантæй, лæвæрд ын æрцыд ном «Дагестаны АССР-йы сгуыхт зоотехник».
Æнусы æмбисæй фылдæр рацыд, Цомайты Ольгæ цардæй куы ахицæн, уæдæй фæстæмæ. Фæлæ йæ кæддæриддæр зондзысты фæсивæдон фæлтæрты минæвæрттæ, цæрдзæн фæскомцæдисы æмæ Цæгат Ирыстоны сылгоймæгты змæлды историйы сыфты, чингуыты, æппынфæстаг, йæ ном абон хæссы йæ райгуырæн Алагиры уынгтæй иу.
Æрмæг мыхуырмæ бацæттæ кодта ТОХСЫРТЫ Къоста
