Фыдӕлтыккон къӕлӕтджын

0
236

1982 азы сӕрды Хуссар Ирыстоны хӕхбӕсты фольклорон экспедицийы уӕвгӕйӕ, Ручъы хъӕуы ныффыстон, раджы кӕддӕр Гӕбӕратӕй иу лӕппу Плиты чызджы куыд аскъӕфта, уыцы таурӕгъ. Таурӕгътӕ алыхуызӕттӕ вӕййынц ӕмӕ, чи зоны, ныртӕккӕ цы таурӕгъы кой кӕнын, уый иннӕты ӕхсӕн зынгӕ дӕр нӕ ракодтаид. Фӕлӕ йӕ сюжетӕй куыд зыны, афтӕмӕй Плионы скъӕфӕг разындис нӕ рагондӕр рухстауджытӕй иу — ӕгъуызаты Иуанейы фыдыфыд. Иуанейы царды тыххӕй нӕ къухы цы зонӕнтӕ ис, уыдонӕн сӕ фылдӕр ист сты архивон ӕрмӕджытӕй. Ирон адӕмон сфӕлдыстады Иуане стыр фӕд нӕ ныууагъта, ӕмӕ мӕм, уымӕ гӕсгӕ, рукъаг таурӕгъ тынг цымыдисаг фӕкасти. Рукъӕй мӕ фӕндаг ракодтон, Гӕбӕраты лӕппу йе ‘взонг усимӕ кӕм ӕрцарди, ӕмӕ мыггаг се ‘ппӕт дӕр сӕ райгуырӕн хъӕуыл кӕй нымайынц, уыцы Залдамӕ. Уым дыууӕ хицӕн адӕймагӕй фехъуыстон ацы таурӕгъы варианттӕ ӕмӕ се ‘цӕгдзинадыл дызӕрдыг нал кодтон.

Цы тексттӕ ныффыстон, уыдон 1994 азы ныммыхуыр кодтон журнал «Фидиуӕджы». Фӕстӕдӕр Гӕбӕраты Феликс рауагъта чиныг «Гӕбӕратӕ» ӕмӕ сӕ уырдӕм бахаста. Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, варианттӕ алы хатт иухуызон нӕ вӕййынц.

Залдамӕ Гӕбӕратӕ ӕрлыгъдысты Мзиугомӕй. Ӕрӕййӕфтой дзы Тыбылты, Тыджыты ӕмӕ ӕндӕр мыггӕгты. Царди ма дзы Гӕбӕраты лӕппуйӕн йӕ фыдыфсымӕртӕй иу, ӕмӕ йӕ уый суазӕг кодта. Лӕппуйы хъыгдардтой бынӕттон цӕрджытӕ, фӕлӕ йын йӕ каистӕ галуан сарӕзтой, ӕмӕ йӕм уӕд ничиуал бауӕндыд.

Гӕбӕраты лӕппу ӕмӕ Плионӕн райгуырд ӕхсӕз фырты. Галуаны дӕр уыди ӕхсӕз мӕсыджы. Сӕ фырттӕй иуы ном хуынди Иуане. Джӕччи уыд Плионы фырт, ома Иуанейы ‘фсымӕр (иннӕ вариантмӕ гӕсгӕ та — Плионы лӕг, Иуанейы фыд). Фӕлӕ йӕ рӕстӕджы цы документтӕ фӕзынд, уыдонӕй иуы Иуанейы хонынц «Иван Григорьевич Ялгузидзе».

Таурӕгъы цы галуан ӕмӕ мӕсгуыты кой ис, уыдон реалон географион объекттӕ сты. Арӕзт ӕрцыдысты XVII-XVIII ӕнусты кӕнӕ ноджы раздӕр. Уӕдӕ Джӕччи Иуанейӕн йӕ фыд нӕ уыд, фӕлӕ йӕ фыдӕлтӕй чидӕр.

Иуанейы царды тыххӕй цы иртасӕн куыстытӕ ис, уым дӕр, стӕй ахуыргӕнӕн чингуыты йӕ биографийы дӕр ацы таурӕгътӕн сӕ кой дӕр нӕй.

Кӕронбӕттӕны ма мӕ зӕгъын фӕнды иу цымыдисаг факты тыххӕй. Цӕвиттон, Джӕччи уыд мыггаджы хистӕр ӕмӕ, галуаны цы цӕрӕнуӕттӕ уыд, уым бадти йӕхи къӕлӕтджыны. Хонгӕ дӕр ӕй афтӕ кодтой — «Джӕччийы къӕлӕтджын». Кад ӕмӕ йӕ радӕй фӕдардтой Гӕбӕратӕ Джӕччийы фӕстӕ. Фӕлӕ йыл ӕгъатыр рӕстӕг нӕ бацауӕрста ӕмӕ цадӕггай ныппырх ис. ХХ-ӕм ӕнусмӕ ма ӕрхӕццӕ ис къӕлӕтджынӕн ӕрмӕстдӕр йӕ къӕлӕт. Фӕстаг хатт уыцы ӕнцойгӕнӕн къӕлӕт уыд Гӕбӕраты Тотыры хӕдзары, ӕмӕ йӕ ӕз дӕр уым федтон, йӕ къам ын систон ӕмӕ йӕ ныр фыццаг хатт мыхуыр кӕнын.

Йӕ рӕстӕджы бирӕ фӕцархайдтон уыцы къӕлӕтджын музеймӕ бахӕссыныл, фӕлӕ йӕм Гӕбӕратӕ кастысты, кувӕндоны сыгъдӕг дзаумӕттӕм куыд кӕсынц, уый цӕстӕй. Нӕ йӕ радтой ӕмӕ, чи зоны, раст бакодтой. Гуырдзыйы агрессийы рӕстӕг паддзахадон музейы экспонаттӕ Гуырдзыстоны алы къуымты февзӕрдысты. Чи зоны, Джӕччийы къӕлӕтджынмӕ нӕ бавнӕлдтаиккой, ӕгӕр хуымӕтӕг сӕм фӕкастаид. Фӕлӕ ирон адӕмӕн уый у рӕбинаг къуымы даргӕ хӕзна, ссарын ӕй хъӕуы, ӕмӕ йӕ нӕ музейтӕй искӕцыйы ӕвджид бакӕнын хъӕуы.

Дзиццойты Юри, Хуссар Ирыстоны паддзахадон университеты ирон ӕвзаджы кафедрӕйы сӕргълӕууӕг

ОСТАВЬТЕ ОТВЕТ

Please enter your comment!
Please enter your name here