Фæци ахуыры радон аз. Ахæм рæстæг скъолаты рауагъдонтæй бирæты фæфæнды уæлдæр ахуыргæнæндонмæ бацæуын, сæ размæ сæвзæры фарст — цавæр дæсныйад равзарон, кæдæм бацæуон дарддæр ахуыр кæнынмæ? Ацы цæстæй акæсгæйæ, дæлдæр цы æрмæг мыхуыр кæнæм, уый, чи зоны, æмæ исты æххуыс фæуа.
Алы аз дæр арæзт æрцæуы Уæрæсейы хуыздæр уæлдæр ахуыргæнæндæтты номхыгъд. Афтæ — ацы хатт дæр. Номхыгъд аразгæйæ, уæлдæр ахуыргæнæндæттæн аргъгонд цыд æхсæз бæрæггæнæнмæ гæсгæ: сæ ном цас кадджын у, уымæ, ома, ахуыры хæрзхъæддзинадмæ гæсгæ; наукон-иртасæн архайдмæ гæсгæ; социалон æгъдауæй сæ ахсджиагдзинадмæ гæсгæ; нациты ‘хсæн ахастдзинæдтæй дзы куыд пайдагонд цæуы, уымæ, ома, дунеон æмархайдмæ гæсгæ; инновацитæ æмæ технологон амалхъомадмæ гæсгæ.
Афтæмæй, Уæрæсейы хуыздæр уæлдæр ахуыргæнæндæтты номхыгъды фыццаг бынат бацахста Мæскуыйы Ломоносовы номыл паддзахадон университет — МГУ. Цы 43 факультеты дзы ис, уым ахуыр кæны 50 мин студентæй фылдæр. Университеты бындурыл кусынц, æппæт Уæрæсейы æмæ фæсарæнты дæр чи æрбынæттон, уыцы наукон-иртасæн æмæ медицинон наукон-ахуырадон центртæ, спутниктæ, обсерваторитæ, музейтæ æмæ наукон станцæтæ. Алы рæстæджыты Нобелы лауреат чи ссис, уыдонæй 11 сты МГУ-йы ахуыргæндтæ æмæ рауагъдонтæ.
Дыккаг бынаты ис Национ иртасæн ядерон университет — МИФИ. Уый у, Уæрæсейы цы дыууæ национ иртасæн университеты ис, уыдонæй иу, æмæ арæзт æрцыд 2009 азы Мæскуыйы инженерон-физикон институты бындурыл. Ис ын æнгом бастдзинæдтæ корпораци «Росатом»-имæ æмæ Атомон энергийы дунеон агентадимæ. Наукæйы дунейы ногдзинадæй цыдæриддæр æрцæуы, уыдон равдисыны мадзæлттæ æвдыст æрцæуынц ацы ран.
Æртыккаг бынат лæвæрд æрцыд Мæскуыйы физикон-техникон институтæн — МФТИ. Институт цæттæ кæны нырыккон наукæ æмæ техникæйы алы къабæзтæн дæсны специалисттæ. Ацы ран баиу сты бындурон æмæ хæрзхъæд ахуырад, инженерон дисциплинæтæ æмæ студентты наукон-иртасæн куыст.
Цыппæрæм бынаты ис Экономикæйы уæлдæр скъола. У Уæрæсейы стырдæр æмæ раззагдæр университеттæй иу. Уæлдæр скъола ис Мæскуыйы, фæлæ йын ис дæлхайæдтæ Бетъырбухы, Дæллаг Новгород æмæ Пермы. Экономикæйы уæлдæр скъолайы ахуыргæнджытæн сæ фондз проценты сты наукæйы доктортæ, уыдонæн се ‘мбис — кæй æрбахуыдтой, фæсарæйнаг уæлдæр ахуыргæнæндæтты ахæм ахуыргæнджытæ.
Фæндзæм — Бетъырбухы паддзахадон университет — СПбГУ — Уæрæсейы рагондæр, стырдæр æмæ бындурондæр ахуырадон, наукон æмæ культурон центртæй иу. Университеты наукон-ахуырадон комплексы ис 24 факультеты, физикон культурæ æмæ спорты иумæйагуниверситетон кафедрæ, медицинон колледж, физикон культурæ æмæ спорты колледж, экономикæ æмæ технологийы колледж, Фадеевы номыл Академион гимназ.
Æхсæзæм бынат лæвæрд æрцыд Новосибирскы паддзахадон университетæн — Уæрæсейы национ иртасæн университеттæй иуæн. Университет у «Проект 5-100»-йы архайæг (ацы проект у Уæрæсейы стырдæр уæлдæр ахуыргæнæндæттæн æххуысы паддзахадон программæ, йæ нысан — дунеон наукон-ахуырадон центрты ‘хсæн уæрæсейаг уæлдæр ахуыргæнæндæтты кад фæбæрзонддæр кæнын). Новосибирскы паддзахадон университеты хистæр курсыты студентты профессионалон иртасæн куыстмæ бацæттæ кæнынц Академгородочы институтты.
Æвдæм ссис Томскы паддзахадон университет. Ацы уæлдæр ахуыргæнæндон у фыццаг уæрæсейаг университет Уырыссаг Азийы фæзуаты æмæ у, Уæрæсейы цы æртын национ иртасæн университеты ис, уыдонæй иу.
Æстæм бынат дæр æрхауд Томскы уæлдæр ахуыргæнæндонмæ — Томскы национ иртасæн политехникон университетмæ. Йæ рауагъдонтæ алы рæстæджыты дæр æнтыстджынæй архайдтой нефты æмæ газы, æвзалыйы, металлургон, атомон, машинæаразæн, космосон, энергетикон æмæ æндæр къабæзты райрæзты. 120 азмæ университет бацæттæ кодта 165 мин специалистæй фылдæр, уыдонæй 300 адæймагæй фылдæр систы Ленины æмæ Паддзахадон премиты лауреаттæ, Социалистон Фæллойы Хъæбатыртæ, академиктæ, наукæ æмæ техникæйы сгуыхт архайджытæ.
Фарæстæм бынат бацахста Бетъырбухы стырдæр паддзахадон уæлдæр ахуыргæнæндон — Информацион технологиты, механикæ æмæ оптикæйы Бетъырбухы национ иртасæн университет — ИТМО. У «Проект 5-100»-йы архайæг æмæ тынгдæр баст у информацион технологитимæ. Университеты ис 19 факультеты (уыдонæй дыууæ сты институттæ, иу та — академи), авд наукон-иртасæн институты, 110 кафедрæйы.
Дæсæм бынат æрхауд Хъазаны (Приволжьейы) федералон университетмæ. Уый у дæс уæрæсейаг федералон университетæй æмæ Уæрæсейы рагондæр университеттæй иу, Уæрæсейы æртыккаг университет (Бетъырбухы æмæ Мæскуыйы университетты фæстæ).
