Нӕзы — нӕ хӕхты фидауц

0
249

Кохы нӕзы (кӕнӕ ма йӕ Сосновскийы нӕзы дӕр хонынц) у, зӕххы къорийы цы 100 хуызы нӕзытӕ зайы, уыдонӕй у иу. Нӕ республикӕйы ис Куырттаты, Уӕлладжыры ӕмӕ Дыгуры кӕмтты — ӕдӕппӕтӕй 4,3 мин гектары фӕзуаты.

Хӕххон хъӕдты ахӕм хуызтӕн ис стыр мӕрхъахъхъӕныны ахадындзинад. Уыдон нӕ уадзынц лӕбырдтытӕ, лӕсӕнтӕ, зӕйтӕ, ахъаззаджы ӕххуыс кӕнынц цӕугӕдӕтты дон нӕ сысын кӕнынӕн. Уӕдӕ сын ис санитарон-гигиеникон, фӕлладуагъд ӕмӕ ӕнӕниздзинад фидар кӕныны миниуджытӕ дӕр. Хъӕды иу гектар бонмӕ бацъиры 220-280 килограммы ӕвзалытуаг газ. Афӕдзмӕ та хъӕды гектар алы чъизидзинӕдтӕй ссыгъдӕг кӕны уӕлдӕфы 18 милуан кубометры. Хъӕды бӕлӕстӕм, фылдӕр та хихджынтӕм, бирӕ ис фитонцидтӕ (пайдахӕссӕг биологон буаргъӕдтӕ) уадзыны ӕмӕ ионхӕццӕгӕнӕн миниуджытӕ дӕр. Кърандасы асӕй къорд азмӕ йӕ бӕрзӕнд схӕццӕ вӕййы суанг 50-60 метрмӕ, зайгӕ та кӕны зӕххы цъары алыхуызон ӕрдзыхъӕды уавӕрты дӕр.

Уымӕй уӕлдай, нӕзыйы хъӕдӕрмӕгӕн стыр ахадындзинад ис адӕмон хӕдзарады: йӕ талатӕ ӕвӕджиау хорз сты горӕтты ӕмӕ хъӕуты цъӕх фӕлыстӕн, ӕмӕ алыхуызон къӕпхӕнты хъахъхъӕнӕн тӕлмытӕ садзынӕн. Адӕмон ӕмӕ традицион медицинӕйы нӕзыйы къуыбыртӕ ӕмӕ хостӕй пайдагонд цӕуы дзӕбӕхгӕнӕн нысанты, цӕттӕ кӕнӕн та сӕ ис октябрӕй мартъимӕ. Хихтӕ бахъӕуынц сапоны, дӕндӕгтӕ ӕхсӕны ӕмӕ алыхуызон лосьонты куыстады дӕр. Пайдайаг буаргъӕдтӕ ис ацы диссаджы зайӕгойты чъиуы дӕр. Йӕ алыхуызон хӕйттӕй цӕттӕ кӕнынц скипидар, хихты экстракт брикетты, (Вилькинсоны, Вишневскийы) догъыт кӕм ис, ахӕм сӕрдӕн хостӕ, терпингидрат, карболен.

Фӕлтӕрддзинад куыд равдыста, афтӕмӕй нӕзыйы къуыбыртӕй кӕнынц цымгӕ ӕмӕ уадзынц фыхдон дӕр инголяцийӕн. Ахӕм хос ӕрцӕттӕ кӕнынӕн та бирӕ диссӕгтӕ нӕ хъӕуы. Хусгонд къуыбырты 10 граммы ныккӕн иу агуывзӕ тӕвд доныл. Нуазынц ӕй хӕрыны размӕ уидыгӕй суткӕ 3-4 хатты. Ӕххуыс кӕны куыд мизынцъагтӕрӕн ӕмӕ хӕппӕр ӕппарӕн фӕрӕз.

Адӕмон медицинӕйы нӕзыйы хихтӕй цӕттӕ кӕнынц витаминон нуазинаг дӕр. Уый хорз ахъаз у авитаминозы рӕстӕг. Ног тынд хихты 50 граммы чысылгай ныккӕнынц тӕвд доны. Фыцын та йӕ хъӕуы 10-40 минуты. Ахӕм нуазинаг бон нуазӕн ис дыууӕ-ӕртӕ хатты.

Хъуырниз ӕмӕ хъихъгӕнаг хуыфӕгӕй (коклюш) рынчынтӕн та хорз у ахӕм нуазинаг: нӕзыйы къуыбыртӕ — 1 хай, дугъысыф — 1 хай. Уый фӕстӕ ацы хӕццӕйӕ цыппар цайцымӕн уидыджы ныккӕн уазал доны иу агуывзӕйыл. Фынддӕс минуты йӕ бауадз ӕмӕ куы ‘рбада, уӕд ӕй ныффӕрсудз. Нуазын та йӕ хъӕуы бон ӕртӕ хатты.

Иу ныхасӕй, Кохы-Сосновскийы нӕзымӕ ис, алфамбылай ӕрдз ӕмӕ адӕймагӕн дӕр пайда чи хӕссы, ахӕм бирӕ миниуджытӕ. Фылдӕр кӕны ӕрдзон ӕгъдауӕй. Фӕлӕ нӕзы бӕлӕстӕ чысыл куы сырӕзынц, уӕд сӕ ӕнӕзакъонӕй калын райдайынц Ног азы назтӕн, сӕ фӕзуӕттӕ фылдӕр кӕныныл та ничи архайы нӕ республикӕйы. Афтӕмӕй та нӕ хӕххон цӕугӕдӕтты бассейнты хъӕдӕхгӕддзинад у хӕрзчысыл. Рӕстӕмбис нымадӕй — 13-14 проценты. Уӕвгӕ та хъуамӕ уа 24-32 проценты.

Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, нӕзы бӕлӕсты фӕзуӕттӕ фылдӕр кӕнын хауы, республикӕйы хъӕд хаццоны лӕвӕрд кӕмӕ у, уыцы амалхъомты, Цӕгат Ирыстоны паддзахадон ӕрдзон фӕдзӕхст бынат ӕмӕ Национ парк «Алани»-йы фӕллойадон коллективтӕм. Фӕлӕ ӕппӕт рӕтты дӕр ӕрыгон нӕзы бӕлӕсты цӕгъдынц, куыд хъӕды хицӕуттӕ сӕхӕдӕг, афтӕ ӕрдзхортӕ дӕр. Дыууӕтӕ дӕр нӕ хъуыды кӕнынц, ацы хъӕдтӕм материалон нысаниуӕгӕй уӕлдай кӕй ис этикон, эстетикон, наукон ӕмӕ ӕндӕр ахадындзинад дӕр. Ай-гъай, махмӕ ис, алфамбылай ӕрдзы уавӕрмӕ йӕ цӕст чи дары, ахӕм организацитӕ. Фӕлӕ арӕх сӕ бон нӕ бавӕййы, хъӕд ӕнауӕрдонӕй чи калы, сырдты ӕгъатырӕй чи цӕгъды ӕмӕ кӕсӕгты цӕугӕдӕтты чи куынӕг кӕны, уыцы ӕнӕхъола адӕмты рохтыл ӕрхӕцын. Уавӕр уӕлдай карздӕр вӕййы ногбонтӕм хӕстӕг. Кӕйдӕрты бафӕнды ӕвзонг нӕзытӕй ӕхца бакусын, ӕмӕ сын сӕ цъуппытӕ адзӕнгӕл ласынц суанг парктӕ ӕмӕ скверты дӕр.

Ахӕм знаггады фӕстӕ ӕвзонг нӕзытӕ нал сырӕзынц. Цасфӕнды азтӕ сыл куы рацӕуы, уӕддӕр дӕлӕмӕдзыдӕй баззайынц. Уымӕ гӕсгӕ хъӕды фӕзуӕттӕ, парктӕ, сквертӕ ӕмӕ аллейтӕ кӕй бӕрны сты, уыцы организациты хӕс у кӕмдӕриддӕр хихджын бӕлӕсты хъахъхъӕныны куыст фӕтыхджындӕр кӕнын. Хъуамӕ нӕ алфамбылай ӕрдзы алӕмӕты рӕсугъддзинадмӕ фӕрӕт чи сиса, уыдон ӕфхӕрд цӕуой закъонӕй.

Ай-гъай, мах абон, карз мадзӕлттӕй архайгӕйӕ, ӕрдзы уавӕр нӕ фӕхуыздӕр кӕндзыстӕм. Уымӕ гӕсгӕ нӕ иудадзыг ӕмӕ ӕппӕтвӕрсыгӕй кусын хъӕуы цӕрджыты экологон ахуырадыл, цӕмӕй хъомыл кӕной нӕ алфамбылай удӕгас ӕрдзмӕ уарзондзинад ӕнкъарыны уавӕрты.

Сабеты Аламбег,

национ парк «Алани»-йы директоры хӕдивӕг, РЦИ-Аланийы сгуыхт эколог

ОСТАВЬТЕ ОТВЕТ

Please enter your comment!
Please enter your name here