Советон Цæдисы фехæлды фæстæ йæ раздæры фæзуæттыл НАТО-йы бæстæтæ, Америчы Иугонд Штаттæ сæ сæргъы, афтæмæй нæ бæстæйы авналæнтæ 2021 азы фæкъуындæгдæр кодтой. Уæрæсейы бон нал уыд æддагон политикæ æмæ хæстæгдæр фæсарæнты политикон змæлдмæ цæст дарын. Ныртæккæ Америчы Иугонд Штаттæ сæ стратегион хъуыдытæ æххæст кæнынц Кавказы, уыцы уавæр æвæстиатæй домы бæстæйы арæнтæ сфидар кæнын.
Хъуамæ Уæрæсейы арæн Сæйраг Кавказаг æфцæгæй хуссарæрдæм айсой, баиу уой Цæгат æмæ Хуссар Ирыстон, федеративон ахастдзинæдты бындурыл дзы фæзындзæн Республикæ Алани. Ахæм политикон къахдзæфæн ис историон, политикон, юридикон-барадон, национ æмæ æндæр æууæлтæ. Хуссар æмæ Цæгат Ирыстоны адæмæн ис иу æвзаг, иу культурæ, æнусты дæргъы цæрынц Центрон Кавказы цæгатаг æмæ хуссайраг фæхстыл.
Алайнаг адæмы иу кæны сæ национ химбарынад, историон-политикон тырнынад. Адæмыхатты рæзт, йæ алывæрсыг размæцыд баст у иумæйаг барадон фæзуатыл, уый фæлгæты сæ граждайнаг бартæ æмæ сæрибартæ æххæст кæнынц. Алайнаг (ирон) адæм баиу уæвыны сепаратизмæн бынат нæй, уæдæ йын Уæрæсе дæр йæ зæхх тыхæй нæ райста. Иннæ унитарон паддзахæдты политикон, экономикон, конституцион иудзинад нæ хæлы, уырдæм ахæсгæ у Гуырдзыстоны Республикæ дæр.
Ивгъуыд æнусы 80-æм азтæй фæстæмæ Гуырдзыстонæй фæхицæн сты Абхази æмæ Хуссар Ирыстон, нал дзы уыд уæлдæр хицауад, афтæмæй ацы хатдзæг раст у. Хуссар Ирыстон Советон Цæдисы хай суæвыны тыххæй акт райста 1990 азы 20 сентябры. Уыцы рæстæг Гуырдзыстоны фидаргонд цыд йæ хæдбардзинад, ома, Советон Цæдисæй рахизгæйæ. Бындурæн райстой Гуырдзыстоны хæдбардзинады тыххæй 1918 азы 26 майы ист акт. Сæхи равдыстой Советон Цæдисы ныхмæ, нæ архайдтой æппæтцæдисон æмæ сæ паддзахады хæдбардзинады тыххæй референдумы.
Ноггонд Советон Цæдис бахъахъхъæныны тыххæй референдумы Хуссар Ирыстоны цæрджытæ разыйы ахаст равдыстой — 99,5 проценты уыдысты æмхъæлæс. Уæдмæ Гуырдзыстонæн нæ уыд бæлвырд политикон статус, 80 — 90-æм азты цы мадзæлтты фæрцы архайдтой Хуссар Ирыстоны ныхмæ, уыдонæн барадон бындур нæ уыд. Афтæмæй Хуссар Ирыстонæн Советон Цæдисы фæлгæты хæдуагæвæрд райсынæн фæзынд юридикон-барадон, политикон уавæртæ. Дунеон нормæтæ æмæ Советон Цæдисы Конституцимæ гæсгæ уавæртæй спайда кодтой.
Раздæры, 1992 æмæ 2006 азты, референдумтæ равдыстой, Хуссар Ирыстон Уæрæсеимæ баиу уæвынмæ цæттæ кæй у, уый. Дунеон барады стандарттæн дзуапп дæттынц, уæдæ Хуссары цæрæг гуырдзиаг адæм этникон æфхæрд нæ бавзæрстой. Уымæ гæсгæ алы хъуыддаг дæр конд æрцыд закъоны бындурыл. Референдумтæн уыд æппæтадæмон ахадындзинад.
Хуссар Алани Уæрæсейы хай куы суа, уæд йæ политикон, культурон бастдзинæдтæ нæ аскъуындзысты, хуссайраг алантæн гуырдзиæгтимæ, свантимæ, мегрелтимæ, сомихимæ, аджайрæгтимæ æмæ Гуырдзыстоны цæрæг иннæ этникон къордтимæ сæ ахастдзинæдтæ уыдысты, куыд алыхуызон субъекттимæ, афтæ. Дыууæрдыгæй ирæттæ баиумæ кæй тырнынц, уымæй гуырдзиаг паддзахадæн зиан не ‘рхæсдзысты.
Сæ цæрæн бынаты фæзуаты сæ кæй фæнды баиу уæвын, уый æрмæст нысан нæу, фæлæ уый фæрцы сæ бон бауыдзæн сæ национ бакаст, æвзаг, культурæ бахъахъхъæнын. Гуырдзиаг паддзахад алыхуызон адæмтæн царды æппæт фадæттæ скæнынхъом кæй нæу, уый æвдисы, ирæтты ныхмæ æртæ хатты цы геноцид (1920, 1989, 2008 азты) сарæзтой, уый. Хуссар Ирыстон историйы фæндагыл фæцыд, бирæ хъизæмæрттæ бавзæрста, нæ йæ фæндыд Гуырдзыстоны хай суæвын дæр, уыдæттæ æрцыдысты гуырдзиæгты тыхы фæрцы. Уæдæ йæ дарддæры хъысмæт дæр цæлхдуртæй дзаг уыд.
Абон Уæрæсейы Федерацийы æмæ Хуссар Ирыстонæн — Аланийы паддзахадæн сæ экономикæтæ баиу сты, хуссайрæгтæм ис уæрæсейаг паспорттæ. Уæрæсе фиды мызд, пенси, аразы социалон объекттæ, инфраструктурæ, паддзахадон арæнтæ гæрзифтонгæй хъахъхъæны, национ æхца у уырыссаг сом. Закъонæвæрынадон æгъдауæй уырыссаг æмæ ирон æвзæгтæ сты паддзахадон, уæрæсейаг институттæм квотæты фæрцы сæ бон бацæуын у хуссарирыстойнаг рауагъдонтæн. Юридикон æгъдауæй Хуссар Ирыстон Уæрæсейы хай куы суа, уæд ын уæлдай хæрдзтæ федералон бюджетæй нæ бахъæудзæн. Алцыдæр нывыл æмæ раст конд цæудзæн.
Фарон Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны культурæйы, ахуырады, наукæйы, æхсæнадон организациты æмæ сфæлдыстадон цæдисты минæвæрттæй 100 бæрц фæсидтысты Хицауадмæ, Парламентмæ, цæмæй Уæрæсейы уæлдæр разамындмæ арвитой куырдиат. Хъуамæ алайнаг адæм Уæрæсеимæ баиу уой, куыд Республикæ Алани. Афтæмæй æнхъæлмæ кæсæм, Хуссар æмæ Цæгатæн сæ размæцыд баст у ацы фæндимæ.
Дзанайты Хадзымæт,
æхсæнадон змæлд «Аланийы национ
форум»-ы сæрдар
