Знон Ирыстоны кусæг бал- цы уыд Кæсæг-Балхъары республикæйы Сæргълæууæг Юрий КОКОВ. Уазæгуаты йæ Ирыстонмæ фæхуыдта РЦИ-Аланийы Сæргълæууæг БИТАРТЫ Вячеслав. Уый уыд дзуаппон фембæлд, дыу- уæ республикæйы ‘хсæн ра- гæй-нырмæ цы хæлардзинады бастдзинæдтæ ис, уыдон фи- дардæр кæныны тыххæй. Дыууæ субъекты cæргълæу- джытæ Хицауады хæдзары æрныхас кодтой ахсджиаг фарстатыл, дарддæр цы иу- мæйаг хъуыддæгтæ араздзыс- ты, уыдоныл.
Битарты Вячеслав амæй размæ Кæсæг-Балхъары рес- публикæйы кусæг балцы куы уыд, уæд Юрий Коков загъ- та, канд не ‘гъдæуттæ æмæ традицитæ кæй нæ лæууынц кæрæдзимæ хæстæг, фæлæ дыууæ республикæйæн кæй ис иу экономикон хъо- мысад. Куы йæ бафарстой, хуыздæр цавæр къабæз- ты ‘хсæн æмгуыстад уыдзæн пайдадæр дыууæ рес- публикæйæн дæр, уæд загъта
— Мах канд сыхæгтæ не стæм, фæлæ кæрæдзийæн хæстæг адæм. Кæсæг-Бал- хъары республикæйы ирæт- тæ цæры 10 000 адæйма- гæй фылдæр. Нæ адæмы æнгомдзинадæн ирд æвди- сæн у, æрмæст фарон сæ цард чи баиу кодта, уыдо- нæй 104 къайы кæй сты ирон-кæсгон. Ирыстоны цæры хорз адæм, ис уæм хъомысджын культурæ, кад- джын хистæртæ, Гергиты Валерийы скъола, нæ кæс- тæртæй бирæтæ уæлдæр ахуырад исынц Ирыстоны. Уыцы бастдзинæдтæ базза- дысты нæ фыдæлтæй, æмæ сæ абон дæр Битарты Вя- чеслав дарддæр фидар кæ- ныныл кæй архайы, уымæй дзы дæн стыр бузныг.
Хъæууон хæдзарад, про- мышленность, амалхъомад æмæ туризмыл нæ цæст куы ахæссæм, уæд дзы æмгуыстадæн бирæ авна- лæнтæ ис. Промышлен- носты къабаз куы райсæм, уæд фыццаг аз нæ кæнæм æмгуыстад. Кæсæджы ис акционерон æхсæнад «Гидромед», Ирыстоны — «Победит». Абон Битарты Вячеславимæ дæр ныхас кодтам, советон рæстæг паддзахады цы вольфрам уыд, уымæн йæ 70 процен- ты ластой Тырныаузы райо- нæй. Абон нæ зæрды ис уы- цы къахæнтæ ногæй скусын кæнын, нымад у райрæзты проектыл.
Иумæ бакусæн ис туриз- мы къабазы дæр. Бæлвырд куыд у, афтæмæй туристты нымæц Ирыстоны куыд фæ- фылдæр ис, афтæ Кæсæг- Балхъары республикæйы дæр. Цыппар азмæ турист- ты нымæц нæ республи- кæйы фæфылдæр 85 про- центы. Нæ хъарутæ куы баиу кæнæм, уæд та ноджы бæрзонддæр уыдзысты нæ нымæцтæ. Тырныаузы ком- бинат куы сног кæнæм, уæд нæ зæрдæ дарæм, ам нын Хæххон-металургон инсти- туты цы студенттæ ахуыр кæны, уыдоныл. Уыцы ахуыргæнæндоны исынц хæрзхъæд зонындзинæдтæ, æмæ сæ цы дæсныйæдтыл ахуыр кæнынц, уыдон сты ахсджиаг абоны царды. Хъæууон хæдзарады къаба- зыл дзургæйæ, мæнæн тынг æхсызгон у, дыууæ азмæ Цæгат Ирыстоны дыргъдæт- тæ дзæвгар кæй фæфыл- дæр сты, уый. Кæд раздæр 350 гектарыл цыд ныхас, уæд абон та 1500 гектарæй ахызтысты дыргъдæтты зæххытæ. Уæ республи- кæйы рагæй дæр стыр æмæ бæркадджын дыргъдæттæ уыд, абон дæр 10 000 гекта- рæй къаддæр нæ ахсынц. Дыууæ республикæйæн дæр климæты уавæртæ дæттынц æппæт бартæ хал- сартæ, алы хуызы дыргътæ, нартхор бæркадджынæй æрзайын кæнынæн, æмæ уымæй хъæуы спайда кæ- нын. Куыст сыл гыццыл нæй, дыргъдæттæ æрдзон фыд- былызтæй бахъахъхъæныны тыххæй фæхъæуы сæрма- гонд хызтæй сæ бамбæр- зын. Се ‘рзайын кæнынæй сæ бафснайын æмæ сæ ба- вæрын та уæлдай зындæр вæййы, цалынмæ æлхæ- нæгмæ фæхæццæ вæй- йынц, уæдмæ.
Битарты Вячеслав арфæ ракодта Юрий Коковæн ахæм ахсджиаг фембæлд- тыты руаджы дыууæ рес- публикæйы ‘хсæн хидтæ аразыны фæндоны тыххæй.
— Туризмы къабазы нæ сыхæгтæ стыр къахдзæфтæ акодтой, æмæ махæн дæр æмбæлы сæ бафæзмын. Кæрæдзийы фарсмæ ба- лæугæйæ, размæ кæндзыс- тæм ацы къабаз, сног кæн- дзыстæм, советон дуджы рæстæг иу республикæйæ иннæмæ цы туристон бал- цытæ уыд, уыдон дæр, — загъта Битарты Вячеслав.
Дарддæр, Сабырдзинады проспекты фистæгæй абалц кæнгæйæ, бабæрæг кодтой Республикæйы Национ музей. Уым сын æгасцуай загътой РЦИ-Аланийы куль- турæйы министр Милдзых- ты Руслан æмæ куль- турæйы кусджытæ. Музейы генералон директоры хæди- вæг, историон наукæты кан- дидат, æрыгон ахуыргонд Мамиаты Михал экспози- цийы фæдыл цы мидисджын лекци бакаст, уымæй сцы- мыдис кодта нæ уазæджы.
Дарддæр бабæрæг код- той Цæгат Ирыстоны Абай- ты Васойы номыл социоло- гон æмæ гуманитарон ирта- сæнты институт. Йæ дирек- тор Хъаныхъуаты Зæлинæ Юрий Коковæн равдыста институты фондты хъæздыг æмæ бæркадджын æвæ- рæнтæ, стæм чингуытæ, Къоста, Тугъанты Махарбе- джы къухфыстытæ. Кæсæг- Балхъары тыххæй дзы цы историон æрмæджытæ уыд, уыдоныл нæ уазæджы цæст куыд нæ афæстиат уыдаид. Хъаныхъуаты Зæлинæ куыд загъта, афтæмæй институты наукон кусджытæн ис æнгом бастдзинæдтæ се ‘мкус- джытимæ Кæсæ-Балхъары республикæйæ.
Дыууæ сыхаг республи- кæйы сæргълæуджытæ сæ размæ цы нысантæ сæ- вæрдтой, уыдоныл æмар- хайд кæндзысты дарддæр дæр.
ХЕТÆГКАТЫ Оксанæ
