«Ирон царды бындур — ӕгъдау»

0
623

Йӕ Фыдыбӕстӕ, йӕ истори, йе ‘взаг, йӕ дин, йӕ культурӕ чи нӕ уарзы, уый афтид адӕймаг у. Ахӕмӕн нӕй мард, дзуар, ивгъуыд, фидӕн… Фӕлӕ, ӕвӕццӕгӕн, уарзынӕн дӕр ис уаг ӕмӕ ӕгъдау, бӕлвырд арӕнтӕ. Советон дуг куы ныппырх, уӕдӕй фӕстӕмӕ адӕмы уромӕг нал ис, кӕй цы фӕнды, уый дзуры, аразы… Иууыл хъыгагдӕр та у, бирӕтӕ динӕй политикон хӕцӕнгарз кӕй сарӕзтой ӕмӕ уый ӕфсонӕй хӕсты цӕхӕр кӕй схъауынц. Стӕй адӕмы куы базмӕнтынц, хӕст куы ныггуыпп кӕны, уӕд уайтагъд сӕхи бааууон кӕнынц. Зынгӕй хъазӕн кӕй нӕй ӕмӕ, ахӕмтӕн сӕ рохтыл хӕцын кӕй хъӕуы, уый бӕлвырд у. Уыдӕтты тыххӕй у нӕ ныхас ӕхсӕнадон змӕлд «Иры Стыр Ныхас»-ы координацион советы сӕрдар КуЧиты Русланимӕ:

— Руслан, ныр дыууӕ азы дӕ “Иры Стыр Ныхас”-ы сӕргъы. Цӕуыл архайдтат уыцы рӕстӕг? Уӕ къухы цы бафтыд?

— Куы мӕ равзӕрстой сӕрдарӕй, уӕд нӕ сӕйраг хӕсыл нымадтам 9-ӕм съезд бацӕттӕ кӕнын, уым адӕмимӕ нӕ дарддӕры куыстыл бӕстон ӕрныхас кӕнын. Цы уынаффӕтӕ рахастой делегаттӕ, уыдон нын абон дӕр сты фӕндагамонӕн. Мӕ бон зӕгъын у, дыууӕ азмӕ уыцы уынаффӕтӕн сӕ фылдӕр ӕххӕстгонд ӕрцыд.

Сӕйрагдӕр у, адӕмимӕ ӕргом ныхас кӕнын, кӕм цӕрынц, кӕм кусынц, уым. Арӕх цӕуӕм районтӕм, хицӕн хъӕутӕм, ӕмбӕлӕм хистӕртимӕ, фӕсивӕдимӕ. Уыцы фембӕлдтытӕй равзӕрынц раст хъуыдытӕ, хатдзӕгтӕ. Нӕ сылгоймӕгты комитет дӕр университетты, колледжты, скъолаты архайынц кӕстӕртимӕ хъомыладон куыст кӕныныл. Зынгӕ фӕхуыздӕр нӕ информацион куыст дӕр. Арӕх ныхас кӕнӕм риссаг ӕхсӕнадон фарстытыл телеуынынад ӕмӕ радиойӕ, газетты фӕрстыл. Нӕхи газет «Стыр Ныхас» дӕр йӕ куыст фӕахадгӕдӕр кодта, йӕ тираж зынгӕ фӕфылдӕр ис. Ирон ӕхсӕнады фӕзынд бирӕ ӕвӕстиатӕй лыггӕнинаг фарстытӕ. Се ‘ппӕтыл ӕмбойны нӕ бон аххӕссын нӕу, фӕлӕ сыл кусӕм, нӕ размӕ фӕзыны цӕлхдуртӕ дӕр, арӕх чидӕртӕ ӕнӕхъуаджы ныхас кӕнынц “Иры Стыр Ныхас”-ы ныхмӕ, йӕ куыстӕн ын ницы зонгӕйӕ.

— Ӕнусты дӕргъы динты ‘хсӕн бирӕ быцӕутӕ цыд. Алы ӕмбаргӕ адӕймаг дӕр ӕй хъуамӕ зона, искӕй динмӕ ӕвналӕн нӕй. Нӕй кӕрӕдзи ӕфхӕрӕн. Фӕлӕ йӕ национ дины сӕрыл чи сдзырдта, уый ӕгӕр не’сдзырддаг кодтой? Нӕ бындурон дин уарзӕм, уый цас диссаг у? ӕмбарыс ӕй, мӕ ныхасы сӕр цӕуыл у, уый. Дины хъуыддӕгты фӕдыл комитет уыцы быцӕуы фӕдыл цы хъуыды кӕны, цы скодта?

— Дзырдӕн, ӕз ирон уырнынадыл дзургӕйӕ, «дин» ныхасӕй нӕ пайда кӕнын, ӕххӕстӕй йын не’вдисы йӕ мидис. Уый у нӕ национ зондахаст, Ирон ӕгъдауы бындур ӕмӕ йе ‘нӕдихгӕнгӕ хай.

Цы цауы кой кӕныс, уый махӕн уыд тынг хъыг. Иуӕй ӕрыгон ирон лӕппу фӕрӕдыд, ӕнӕфсармӕй бафхӕрдта чырыстон дингӕнджыты. Уый фӕдыл баййӕфта ӕфхӕрд, стӕй хатыр дӕр ракуырдта. Фӕлӕ уый фӕстӕ цы цаутӕ ӕрцыд, уыдон ахызтысты уыцы ныхасӕй дард. Чидӕртӕ ныффыстой сидт Архиепископ Леонидмӕ, кӕцыйы цъыфкалӕн фӕкодтой Цӕгат Ирыстоны Сӕргълӕууӕг ӕмӕ “Иры Стыр Ныхас”-ыл. Цыма республикӕйы хъыгдард цӕуынц чырыстон адӕм, нӕй сӕм фаг бартӕ ӕмӕ ирон фыдӕлтыккон уырнынадыл чи хӕцы, уыцы адӕм сӕ ӕфхӕрынц. Уыдон сты, ӕнцонӕй раргом кӕнӕн кӕмӕн ис, ахӕм гӕды ныхӕстӕ. Мах цалдӕр хатты фӕсидтыстӕм, фыстӕг чи ныффыста, уыдонмӕ, стӕй Дзӕуджыхъӕуы епархийы разамонджытӕм, цӕмӕй, кӕд ӕцӕгӕй-дӕр исты лыггӕнинаг фарстытӕ ис, уӕд ӕрбадӕм ӕмӕ сыл ӕргом ӕрныхас кӕнӕм. Фӕлӕ нӕм ничи ӕрбадзырдта. Ирыстоны адӕм уыцы сидт айстой, куыд адӕмы кӕрӕдзиуыл ардауыны ми, чъизи политикон ӕмӕ ӕхсӕнадон провокаци.

Зын ӕмбарӕн разынд, Архиепископ Леонид уыцы хабӕрттӕм цы цӕстӕй ракаст, уый дӕр. Чырыстон уӕздандзинад равдисын ӕмӕ адӕмы ӕрсабыр кӕныны бӕсты ма артыл ноджыдӕр бакалдта сой. Йӕ ныхас «Я не позволю, чтобы Осетию вталкивали в каменный век язычества» ирон адӕмы тынг бафхӕрдта. Суанг чырыстӕттӕй дӕр бирӕтӕ смӕсты сты ӕмӕ се’ргом аргъуанӕй аздӕхтой. Ирыстоны фыдӕлтӕй нырмӕ адӕм кӕрӕдзи динмӕ гӕсгӕ дих нӕ кодтой. Алкӕмӕн дӕр йӕ бар йӕхи у. Хуыцаумӕ скувынмӕ чи цӕуы аргъуанмӕ,  чи — мӕзджытмӕ, чи та — кувӕндоны бынмӕ. Ирон адӕм алкӕмӕн дӕр аргъ кодтой йӕ хъуыддӕгтӕм, йе ‘гъдаумӕ гӕсгӕ. Абон нӕ кӕрӕдзиуыл чи ардауы, уыдон нын кӕнынц стыр знаггад. Нӕй дины фӕрцы чъизи политикон хъӕзтытӕ кӕнӕн.

Ацы уавӕры фӕдыл мын “Иры Стыр Ныхас”-ы президиум бабар кодта ныффыссын фыстӕджытӕ Патриарх Кириллмӕ, стӕй Уӕрӕсейы Федерацийы Президенты ӕххӕстбарджын минӕвар Цӕгат Кавказы А.А.Матовниковмӕ. Ӕмӕ ӕз уый сӕххӕст кодтон.

— Дзыллон информацион фӕрӕзтӕй куыд уынӕм, афтӕмӕй бирӕ дингӕнджытӕ сӕхӕдӕг дӕр ӕнӕлаз не сты. Фӕлӕ нӕ национ динӕй дӕр пайдайы гуырӕн чи сарӕзта, уыдон сбирӕ сты.

— Нӕ фыдӕлтыккон Ирон ӕгъдауы кой арӕх фӕкӕнӕм, фӕнды нӕ, цӕмӕй уа сыгъдӕг ӕмӕ фидар, цӕмӕй кӕстӕртӕн уа фӕндагамонӕг сӕ царды. Ӕгъдау кӕцӕй хъуамӕ рӕза, цы у йӕ бындзӕфхад уыцы тулдз бӕласӕн. Нӕ фыдӕлтӕ куывтой Иунӕг Кадджын Стыр Хуыцаумӕ ӕмӕ йе’сконд зӕдтӕ ӕмӕ дауджытӕм, сӕхи сыл фӕдзӕхстой, агуырдтой сӕ царды хӕрзтӕ, сӕхи хъахъхъӕдтой сӕ фыдӕхӕй. Цыбыр дзырдӕй, сӕ уырнынад сын ӕххуыс кодта цардмӕ раст цӕстӕй кӕсынӕн, хорз ӕвзӕрӕй хицӕн кӕнынӕн, кад ӕмӕ радӕй цӕрынӕн. Уыцы уырнынад хъуамӕ уа сыгъдӕг ӕмӕ цӕуа зӕрдӕйӕ. Уымӕн арӕзтой фыдӕлтӕ рухс кувӕндӕттӕ бӕрзонд, хӕхты хъӕбысы, фылдӕр хатт-иу сын зӕд, дуаг йӕхӕдӕг кӕм бацамыдта, уым. Уӕдӕ абон дӕр, цӕмӕй не’гъдау фидар уа, цӕмӕй ма фӕцудӕм ӕмӕ нӕ ирон цӕсгом бахъахъхъӕнӕм, уый тыххӕй нӕ хъӕуы Хуыцаумӕ не’ргом раздахын, нӕ кувӕндӕттӕ та чъизийӕ бахизын.

Дзуары бынмӕ мысайнагӕн адӕм артыл сыгъдӕггонд згъӕр ӕхцайы бӕсты гӕххӕттын минтӕ ӕмӕ доллартӕ хӕссын куы райдыдтой, уӕд ӕгъдау дӕр хӕлын райдыдта. Кувӕндӕттӕм сабыргай сӕ ных сарӕзтой чъизи, ӕдзӕсгом мулкуарзаг адӕм. Сӕхи сын схицау кодтой. Бирӕтӕ дӕсгай азтӕ уырдыгӕй ратонын нӕ комынц, ӕндӕр, дам, ничи комы. Афтӕмӕй нӕм кӕцыдӕр ӕппӕтадӕмон кувӕндӕтты милуантӕ ӕртымбыл вӕййы, ӕмӕ сӕ «дзуарылӕгтӕ», сӕхи куыд фӕнды, афтӕ уарынц. Уыцы ӕхцатӕ кувынӕн ницы ахъаз кӕнынц, фылдӕр хӕссынц зиан, уаз бынӕттӕн сӕттынц сӕ хъару. Уыимӕ ма ахӕм рӕтты сарӕх вӕййы карз нозт, цӕлгӕнӕн фынгӕвӕрдтӕ. Ӕмӕ куыд нӕ — фылдӕр адӕм — фылдӕр ӕхца кӕйдӕр дзыппытӕм.

Уыдӕттӕ уынгӕйӕ, адӕм махӕй домынц кувӕндӕтты ӕгъдау ӕмӕ фӕтк сӕвӕрын. Фӕстаг мӕйты акодтам цалдӕр къахдзӕфы уыцы фӕндагыл. Фыццаджыдӕр сарӕзтам уӕрӕх ӕмбырд бӕрнон паддзахадон кусджытимӕ, Парламенты депутаттимӕ, стӕй ӕхсӕнадон кусджытимӕ. Фӕдзырдтам Хетӕджы Уастырджийы кувӕндоны лӕггадгӕнджытӕм дӕр. Уыцы ӕмбырды рахастам ахсджиаг уынаффӕтӕ, сӕ нысан уыдис, кувӕндӕтты архайд Ирон ӕгъдауы бындурыл сӕвӕрын, адӕмы бар сӕ бакӕнын. Уыцы уынаффӕтыл не схъӕлӕс кодтой ӕрмӕстдӕр дзуарӕн лӕггадгӕнджытӕ. Уый фӕстӕ сыл ӕрныхас кодтам районты ӕмӕ хъӕуты ӕмбырдты, ӕмӕ адӕм ӕмхъӕлӕсӕй сразы сты. Алагиры, ӕрыдоны, Ногхъӕуы, Бирӕгъзӕнджы, хӕлттӕ ӕппаргӕйӕ, иу азы ӕмгъуыдмӕ равзӕрстой Хетӕджы Уастырджийы ӕмӕ Ныхасы Уастырджийы кувӕндӕттӕн лӕггадгӕнджытӕ. Уыдон ӕхсӕзӕм августӕй фӕстӕмӕ райдыдтой сӕ хӕстӕ ӕххӕст кӕнын. Цӕмӕй, кувӕндӕтты чи архайы, уыдон рӕдийгӕ ма кӕной, адӕмы раз дзуапп дӕттой, уый тыххӕй нӕм арӕзт ӕрцыд республикон ӕхсӕнадон совет кувӕндӕтты хъуыддӕгтӕм кӕсынӕн. Уым ис 26 минӕвары: министрадтӕй, Парламентӕй, ӕхсӕнадон организацитӕй, стӕй алы районтӕй. Кӕсдзысты ӕрмӕстдӕр ӕппӕтадӕмон кувӕндӕттӕм. Хъӕуты ӕмӕ мыггӕгты кувӕндӕттӕ раздӕрау сты сӕхи бар.

— Арӕх дзурыс, ома, Стыр Ныхас кувӕндӕтты мысайнӕгтӕм ницы бар дары. Искӕй дзыпмӕ цӕуыны бӕсты хуыздӕр нӕ уаид ӕхсӕнадон организацитӕн сӕ ӕххуыс кӕнын.

— Нӕу. Ӕз цалдӕр хатты фидарӕй адӕмы раз загътон: «Цалынмӕ “Иры Стыр Ныхас”-ы кусын, уӕдмӕ иунӕг сом дӕр кувӕндӕттӕй уырдӕм не’рбацӕудзӕн». Адӕм хӕлттӕ ‘ппаргӕйӕ кӕй равзарой, уыдон сӕ исӕнт ӕмӕ сӕ хардз кӕнӕнт, ӕрмӕст иумӕйаг уынаффӕйӕ. Фыццаджыдӕр, бахъӕуынц бӕрӕгбоны куывдӕн, стӕй кувӕндӕттӕ нывыл дарынӕн, цалцӕг сӕ кӕнынӕн. Кӕд дзы исты баззайа, уӕд мӕгуыр рынчынӕн баххуыс кӕнын дӕр Хуыцаумӕ хъыг нӕ фӕкӕсдзӕн. Фӕлӕ исчи куы фӕдызӕрдыг уа, уыцы мысайнӕгтӕ раст ист ӕмӕ хардзгонд нӕ цӕуынц, уӕд республикон ӕхсӕнадон совет ахӕм ран дзуарӕн лӕггадгӕнджытӕй дзуапп бацагурдзӕн.

— Советон дуджы дин тобӕгонд уыд, нӕ йӕм уыд ӕргомӕй кувӕн, нӕ йыл уыд дзурӕн. Ныр та ногӕй рапарахат, адӕмӕн сӕ царды сӕйраг нысан сси. Дӕумӕ гӕсгӕ, уый ӕхсӕнады иудзинадӕн исты ахъаз фӕуыдзӕн?

— Ӕнӕмӕнг, фӕуыдзӕн. Зындгонд ахуыргӕндтӕй раджы чидӕр афтӕ загъта: «Алы адӕммӕ дӕр хъуамӕ уа дин кӕнӕ идеологи, ӕнӕ уыдонӕй адӕм сӕфтмӕ цӕуынц». Советон дуджы фыдӕлтыккон уырнынад баивтой коммунистон идеологийӕ, ӕмӕ уый йӕ куыст кодта, адӕмы кӕрӕдзиуыл баста, фӕндӕг сын амыдта рухс фидӕнмӕ. Уый фӕрцы тырныдтой хорз кусыныл, иумӕйаг исбон амайын ӕмӕ йӕ хъахъхъӕныныл. Уӕдӕ нӕ чысылӕй фӕстӕмӕ ахуыр кодта хи хорз дарыныл, адӕмы ӕмӕ Райгуырӕн бӕстӕ уарзыныл, ӕхсӕнадон зондахаст парахат кӕныныл. Уыцы идеологи йӕ бартӕ куы радта, уӕд нӕм йӕ бӕсты цы фӕзындис? ӕнхъӕл дӕн — ницы, афтидӕй баззад йӕ бынат. Мӕнмӕ гӕсгӕ, нӕ абоны ӕвзӕрдзинӕдтӕн сӕ фылдӕры аххосаг уый у. Нартӕ дӕр Хуыцауы ныхмӕ афтӕ схӕцыдысты ӕмӕ сӕ сӕфтмӕ ӕркодта. Ныр, ӕвӕццӕгӕн, цард уӕддӕр йӕхион агуры. Адӕмӕй, уӕлдайдӕр та фӕсивӕдӕй, бирӕтӕ се’ргом раздӕхтой уырнынадмӕ. Чи чырыстон динмӕ, чи — пысылмон, чи ӕндӕр динтӕм, тынг бирӕ та — нӕхи фыдӕлтыккон ирон уырнынадмӕ. Уыдон агурынц сыгъдӕгдзинад, раст фӕндагамонӕг, чъизийӕ сӕ чи хиздзӕн, ӕмӕ сын фыдӕлты Фарнмӕ дуар чи байгом кӕндзӕн, уыцы «арфӕйы дзырд». Адӕмы иудзинад йӕхи ‘гъдауӕй не’рцӕуы. Бындур ын хъӕуы. Нӕ Ирон ӕгъдау, нӕ фыдӕлты уырнынад сты махӕн уыцы бындур.

Иу хатт ма йӕ зӕгъдзынӕн — алкӕмӕн дӕр йӕ бар йӕхи у. Тых кӕнын нӕ хъӕуы. Нӕ хъӕуы быцӕу кӕнын дӕр, уый нӕ хорзмӕ, кӕрӕдзи хуыздӕр бамбарынмӕ никуы ‘ркӕны. Фӕлӕ уыимӕ ӕз ӕппӕты сӕрӕй сӕвӕрин Ирон ӕгъдау. Уый нын хъуамӕ уа иумӕйаг, уӕлдай нӕу, кӕцы комӕй дӕ, цы партийӕ, цы хуызы кувыс Хуыцаумӕ. Уымӕн ӕмӕ нӕ иу кӕны ӕрмӕстдӕр уыцы ӕгъдау. Уый куы нӕ уа, уӕд нӕм иудзинад дӕр нӕй, уӕд нӕй ирон адӕмӕн фидӕн.

Мах быцӕу никӕимӕ кӕнӕм. Цыдӕриддӕр Ирыстоны (Цӕгатӕй, Хуссарӕй) ӕхсӕнадон ӕмӕ дингӕнӕг организацитӕ ис, уыдонмӕ сидӕм ӕргом ныхас ӕмӕ иумӕйаг архайдмӕ. Ницы нӕм ис сусӕггаг, фӕсчъылдым нӕдӕр ныхас кӕнӕм, нӕдӕр архайгӕ. Кӕд искуы ис цӕлхдуртӕ, лыг кӕнинаг фарстытӕ, уӕд, табуафси, фӕдзурӕнт нӕм, ӕмӕ сыл иумӕ бакусдзыстӕм.

Алы ирон лӕг дӕр бӕрӕгбӕтты йе ‘ртӕ чъирийӕ куывта ӕмӕ кувы Стыр Хуыцаумӕ, йе сконд зӕдтӕ ӕмӕ дауджытӕм, фӕдзӕхсы сыл йӕ бинонты. Уый у нӕ фыдӕлты дин, нӕ культурӕ, нӕ цӕсгом, нӕ монон хӕзна ӕмӕ нын хӕссы рухс хъуыдытӕ, ӕхцондзинад, уарзӕм ӕй.

Искӕй дин, дӕ зӕрдӕмӕ цӕуы ӕви нӕ, уӕддӕр ӕй ӕфхӕрын, дӕлдзиныг ӕй кӕнын стыр фыдракӕнд у. Уымӕн ӕмӕ ӕппындӕр дины мӕт кӕй нӕй, уыдон дӕр дзы политикон хӕцӕнгарз ацаразынц, фадат сын фӕвӕййы адӕмы кӕрӕдзийыл ардауынӕн, чысыл ныхас дӕр расайы стыр политикон быцӕутӕ, бирӕ хатт та — тугныккалдтытӕ. Ахӕмтӕн сӕ чъизи политикон хъуыдытӕ царды сӕххӕст кӕнынӕн фӕдат дӕттын нӕ хъӕуы. Быцӕутӕ кӕныны бӕсты не ‘ргом аздахӕм куыстмӕ ӕмӕ ахуырадмӕ. Уӕд нӕ цард дӕр уыдзӕн фӕрныг.

Ныхас кодта Джусойты Нинӕ

ОСТАВЬТЕ ОТВЕТ

Please enter your comment!
Please enter your name here