Тауынц удварны хӕзнатӕ

0
370

Цӕгат Ирыстоны Хетӕгкаты Къостайы номыл паддзахадон университеты ирон филологийы факультет национ культурӕ ӕмӕ цардуаджы артдзӕст куы схонӕм, уӕд нӕ фӕрӕдийдзыстӕм. Ам бирӕ суинаг рухстауджытӕн, фысджытӕн, поэттӕн, ахуыргӕндтӕн ӕмӕ журналисттӕн раргом се сфӕлдыстадон курдиат, мадӕлон ӕвзаджы дӕсны ахуыргӕнджытӕ бирӕ бацӕттӕ кодта. Ӕмӕ уыдон ӕрмӕст ахуыргӕнджытӕ ӕмӕ поэттӕ не сты, фӕлӕ, нӕ адӕмы ‘хсӕнмӕ ирон дзырды фарн, культурӕ, ирон ӕгъдау чи хӕссы, ахӕмтӕ.

Ирон филологийы факультет равзӕрд 1924 азы. Уӕд Хӕххон педагогон институты байгом ӕхсӕнадон-литературон хайад ирон ӕвзагимӕ. 1926 азы йӕ бындурыл арӕзт ӕрцыд ирон ӕвзаг ӕмӕ культурӕйы кафедрӕ историон-филологон, фӕстӕдӕр та филологон факультет.

1990 азы уӕды ректор Мӕхӕмӕтты Ахуырбеджы хъӕппӕрисӕй арӕзт ӕрцыд ирон филологи ӕмӕ журналистикӕйы факультет ӕртӕ хайадимӕ: филологи, журналистикӕ, актеры дӕсныйад (фӕстаг дыууӕ хайады фӕстӕдӕр систы сӕрмагонд факультеттӕ). Ам нӕ республикӕйы ахуырад, наукӕ ӕмӕ культурӕйы уагдӕттӕн цӕттӕ кӕнынц, бӕрзонд цӕттӕдзинад, арф ӕмӕ бирӕвӕрсыг зонындзинӕдтӕ кӕмӕ ис, ахӕм специалистты.

Ирон филологийы факультеты ис дыууӕ кафедрӕйы ӕмӕ филологон иртӕстыты ахуырадон-наукон лаборатори:

Ирон ӕвзаджы кафедрӕ;

Ирон литературӕйы кафедрӕ;

Филологон иртӕстыты ахуырадон-наукон лаборатори.

Ныртӕккӕ ирон филологийы факультеты кусы филологон наукӕты ӕртӕ докторы, филологон ӕмӕ педагогон наукӕты фараст кандидаты. Уыдон сӕ зонындзинӕдтӕ ӕнӕвгъауӕй дӕттынц студенттӕн, ӕргом сын кӕнынц ӕвзагзонынады ӕмӕ литературӕиртасынады сусӕгдзинӕдтӕ.

Хицӕн практикон куыстытӕм ӕмӕ тематикон лекцитӕм хуынд ӕрцӕуынц ахуырад ӕмӕ наукӕйы зындгонд ӕмӕ фӕлтӕрдджын архайджытӕ ӕндӕр рӕттӕй дӕр.

Кафедрӕты кусджытӕ иртасӕн куыст кӕнынц ирон ӕвзаджы ахсджиаг проблемӕтыл, ирон ӕвзаджы истори ӕмӕ теорийыл, ирон ӕвзаг ӕмӕ литературӕйы теори ӕмӕ методикӕйы ахуырадыл.

Уымӕй уӕлдай стыр ӕргом здӕхт цӕуы ирон ӕвзаджы стилистикӕмӕ (филологон наукӕты доктор, профессор Цопанаты Ритӕ);

ирон ӕвзаджы лексикологи ӕмӕ дзырдарӕзтмӕ (филологон наукӕты доктор, профессор Дзодзыккаты Зӕидӕ);

ирон ӕвзаджы лексикографимӕ (филологон наукӕты доктор Гуӕцӕлты Ларисӕ);

ирон ӕвзаджы синтаксисон арӕзты абарстытӕм (педагогон наукӕты кандидат, доцент Цӕрикъаты Фатимӕ);

ирон литературӕйы теорийы фарстатӕм (филологон наукӕты кандидат, доцент Гуӕздӕрты Азӕ);

ирон адӕмы аргъӕутты, фольклормӕ (филологон наукӕты кандидат, доцент Асаты Наташӕ).

Факультеты педагогон коллектив ахсджиагыл нымайы ӕмӕ кусы ирон ӕвзаг скъолайы ахуыр кӕныны методикӕйыл (педагогон наукӕты кандидат, доцент Майрӕмыхъуаты Фатимӕ); ирон ӕвзаг, куыд дыккаг ӕвзаг ахуыр кӕныны методикӕйыл (филологон наукӕты кандидат, доцент Куыдзойты Анжелӕ); ирон литературӕ ахуыр кӕныны методикӕ скъолайы (педагогон наукӕты кандидат, доцент Бежаты Фаризӕ).

Ивгъуыд ахуыры азы факультеты ахуыр кодтой 122 студенты.

88 адӕймаджы уыдысты бакалавриаты (уыдонӕй 8 — фӕсаууонмӕ ахуыры студенттӕ);

30 адӕймаджы магистратурӕйы;

4 адӕймаджы аспирантурӕйы.

Ӕрӕджы фембӕлдыстӕм Куыдзойты Анжелӕимӕ. Бӕлвырд ӕрныхас кодтам факультеты цардыл ӕмӕ, ирон ӕвзаг ныртӕккӕ цы уавӕры ис, ууыл, стӕй студентты ‘хсӕн зонадон ӕмӕ наукон куыстыл. Анжелӕ сӕрыстырӕй дзырдта студентты тыххӕй:

— Тынг хорз студенттӕ нӕм ис. Мах сӕ арфӕгонд стӕм. Уыдон адӕмы ‘хсӕн тауынц ирон ӕвзаг ӕмӕ литературӕйы, культурӕйы удварны хӕзнатӕ, нӕ дзыллӕйӕн ӕмбарын кӕнынц, нацийы рӕзт ӕвзаг, литературӕ, культурӕ ӕмӕ ахуырадимӕ баст кӕй у, уый.

Цы ахуыры аз аивгъуыдта, уым уавӕртӕ хӕцгӕ низы аххосӕй ивд ӕрцыдысты. Куыд фӕзындысты уыцы ивддзинӕдтӕ ахуырыл ӕмӕ цавӕр хатдзӕгтӕ у дӕ бон скӕнын?

— Уавӕрмӕ гӕсгӕ нӕ ахуырадон уаг ног хуызы рацарӕзтам цыбыр рӕстӕгмӕ. Не студенттӕн программӕтӕм гӕсгӕ цы хӕслӕвӕрдтӕ снысан кодтам, уыдонимӕ сӕ зонгӕ кодтам дӕрддзӕгмӕ ахуырады бындурыл.

— Уе студенттӕн сӕ фылдӕр хъӕутӕй сты. Сӕ царды уавӕртӕ куыд сты? ӕмдзӕрӕны сын фаг бынӕттӕ ис?

— Хуыцауӕн табу. Хъӕутӕй нӕм цы студенттӕ цӕуы, ӕмӕ сӕ ӕмдзӕрӕны чи цӕры, уыдонӕн сӕ царды уавӕртӕ зӕрдӕхсаинаг ницӕмӕй сты. Ӕмдзӕрӕны сын ис алы фадӕттӕ дӕр цӕрынӕн, ахуыр кӕнынӕн ӕмӕ сӕ уӕгъд рӕстӕг пайдаимӕ ӕрвитынӕн.

— Уе студенттӕ сӕхи куыд ӕвдисынц ахуыры ӕмӕ ӕхсӕнадон царды?

— Ӕрвылаз ирон филологийы факультеты рауагъдонты 20% райсынц сырх дипломтӕ. Хуыздӕр студенттӕ ахуыры, ӕхсӕнадон ӕмӕ наукон-иртасӕн куыстыты иттӕг хорз кӕй архайынц, уый тыххӕй исынц Абайты Васо ӕмӕ Плиты Грисы номыл паддзахадон стипендитӕ ӕмӕ ма уыдонӕй уӕлдай ректоры сӕрмагонд стипенди дӕр. Ивгъуыд ахуыры азы ахӕм кады аккаг систы 3-ӕм курсы студенттӕ Боциты Данӕ, Дзебойты Азӕ, магистранттӕ — Бекъойты Янӕ ӕмӕ Хуырымты Дианӕ.

— Факультеты фӕсивӕдӕй сфӕлдыстадон куыст чи кӕны, ахӕмтӕ ис?

— Нӕ факультетмӕ кӕддӕриддӕр ахуыр кӕнынмӕ цыдысты, сфӕлдыстадон курдиат кӕмӕ ис, ахӕм фӕсивӕд. Ӕмӕ йӕ алы азты каст чи фӕци, уыдон сты нӕ республикӕйы зындгонд поэттӕ ӕмӕ фысджытӕ, журналисттӕ. Стыр ӕхсызгонӕй зӕгъын: сӕ фарн сын дарддӕр рӕсугъдӕй хӕссынц нӕ факультеты студенттӕ. Бестауты Аланӕйӕн ныридӕгӕн рацыд ӕмдзӕвгӕты дыууӕ ӕмбырдгонды. У литературон преми «Булӕмӕргъ»-ы лауреат, Джусойты Нафийы номыл премийы лауреат. Йе ‘мдзӕвгӕтӕ йын бакӕсӕн вӕййы республикӕйы газетты ӕмӕ журналты. Сфӕлдыстадон цӕхӕрӕй ма хайджын сты ирон ӕвзаг ӕмӕ литературӕйы кафедрӕйы ассистент, 3-аг курсы аспиранткӕ Бететы Фатимӕ, 4-ӕм курсы студенткӕ Хетъеты Луизӕ, 3-аг курсы студент Уырымты Зауырбег ӕмӕ иннӕтӕ.

— Факультет ахуырадон цӕстуынгӕ ӕрмӕджытӕй куыд ифтонг у?

— Аивадон литературӕйы чингуытӕй, методикон ӕрмӕджытӕй цух не ‘ййафӕм. 2012 азы нӕ университеты разамынд ӕмӕ факультеты коллективы фӕндонмӕ гӕсгӕ байгом кодтам Ирыстоны уарзон хъӕбул, номдзыд поэт, ахуыргонд, рухстауӕг, нӕ факультеты раздӕры декан Джыккайты Шамилы номыл мемориалон аудитори. Уый ифтонггонд ӕрцыд нырыккон ӕппӕт хъӕугӕ ӕрмӕджытӕй. Ис дзы студенттӕн, магистранттӕн, аспиранттӕн ахуырадон ӕмӕ зонадон куыстӕн хъӕугӕ фадӕттӕ. Уымӕй уӕлдай ма аудиторийы ӕфснайд сты Шамилы рухс номимӕ баст ӕрмӕджытӕ: йӕ къухфыстытӕ ӕмӕ йын кӕй балӕвар кодтой, ахӕм чингуытӕ ӕмӕ къамтӕ, кӕмӕй пайда кодта, уыцы фыссӕнгӕрзтӕ.

Мӕ размӕ факультетӕн арӕхстджын разамынд лӕвӕрдта газет «Рӕстдзинад»-ы сӕйраг редактор, филологон наукӕты кандидат, УФ-йы ӕмӕ РЦИ-Аланийы культурӕйы сгуыхт кусӕг Хозиты Барис. Уый бирӕ арфӕйаг хъуыддӕгтӕ сарӕзта нӕ факультеты, ахуырадон, сфӕлдыстадон, зонадон ӕмӕ хъомыладон рӕзтӕн. Сӕйрагдӕр та, нӕ хайадӕн цы хӕрзты бацыдис, уыдонӕн сӕ зынгӕдӕртӕй иу у, нырыккон ахуырадон домӕнтӕн дзуапдӕттӕг компьютерон кълас нӕм кӕй фӕзынд, уый.

— Факультеты ахуырадон уаджы тыххӕй ма цы зӕгъдзынӕ?

— Ахуыр кӕнынмӕ нӕм чи ‘рбацӕуы, уыдоны цӕттӕ кӕнӕм цалдӕр специализацимӕ гӕсгӕ. Бакалавриаты чи ахуыр кӕны, уыцы фӕсивӕд райсынц педагогон ӕмӕ филологон ахуырад ирон ӕвзаг ӕмӕ литературӕйӕ, стӕй уырыссаг ӕвзагӕй. Педагогон ахуырады программӕмӕ гӕсгӕ чи ахуыр кӕны, уыцы студенттӕ ма нӕ факультеты ахуыр кӕнынц фӕсарӕйнаг ӕвзаг дӕр. Ис нӕм боны ӕмӕ фӕсаууонмӕ ахуыры хайӕдтӕ.

Магистратурӕйы чи ахуыр кӕны, уыдон та арф ӕмӕ бирӕвӕрсыг зонындзинӕдтӕ исынц ирон ӕвзаг ӕмӕ литературӕйӕ. Уымӕй уӕлдай ма нӕм ис хицӕн специализаци «Ирон ӕвзаджы ахуырад бирӕнацион адӕмты ‘хсӕн».

Ахуырад арӕзт цӕуы боныгон. Нормӕтӕм гӕсгӕ магистрты цӕттӕгӕнӕн рӕстӕг у 2 азы. Ахуыры фӕстӕ райсынц магистры къӕпхӕны дӕсныйад.

Ис нӕм аспирантурӕ боныгон ӕмӕ фӕсаууонмӕ ахуырады хайӕдтимӕ ахӕм специализацитӕм гӕсгӕ: «Ӕвзагзонынад ӕмӕ литературӕиртасынад» ахӕм программӕтӕм гӕсгӕ: «УФ-йы адӕмыхӕттыты литературӕ» (ирон литературӕ); «УФ-йы адӕмыхӕттыты ӕвзӕгтӕ» (ирон ӕвзаг); «Историон, типологон ӕмӕ абарсты ӕвзагзонынад».

— Анжелӕ, дӕ зӕрдӕ ахуыргӕнджытӕн ӕмӕ студенттӕн цы зӕгъы?

— Ӕнӕниз куыд уой, сӕ удцырыны зынг кӕддӕриддӕр куыд судза ӕмӕ цардхъомӕй, ӕмзонд-ӕмдыхӕй Ирыстоны фӕрнджын сомбоныл куыд архайой, дунейы фарн сын уый саккаг кӕнӕд!

ХЪОЙБАЙТЫ Галинӕ

ОСТАВЬТЕ ОТВЕТ

Please enter your comment!
Please enter your name here